Xitay hökümiti dubeydiki “Qara türme” ler arqiliq muhajirettiki Uyghurlarni “Owlimaqta”

Ötken birnechche yildin béri xitay hökümitining chet ‍el hökümetliri ötküzüp bergen bir qisim Uyghurlarni iz-déreksiz ghayip qiliwetkenliki herqaysi axbarat wastilirida tilgha élinip kelgen idi. “Asman xewerliri” agéntliqining bu heqtiki tekshürüsh doklati xitay hökümitining ereb birleshme xelipilikidiki dubey shehride tesis qilin'ghan “Qara türme” arqiliq muhajirettiki Uyghurlarni hujum nishani qiliwatqanliqi hemde bashqa döletlerni Uyghurlarni tutqun qilip xitaygha ‍ötküzüp bérishke qistawatqanliqini pash qildi.

Doklatta éytilishiche, xitay istixbarat organliri chet eldiki Uyghurlarni izchil hujum nishani qiliwatqan bolup, ularning beziliri xitaygha jasusluq qilishqa mejburlan'ghan. Yene beziliri üchinchi bir memlikette qolgha élinip, xitaygha qayturup bérilgendin kéyin ghayip bolghan. Doklatning aptorliri Uyghurlarning nöwette öz wetinide qirghinchiliqqa uchrashtin bashqa chet ellerdimu xitay hökümitining parakende qilishidin qutulalmaywatqanliqi, buningda dubey shehirining achquchluq rol oynawatqanliqini tepsili bayan qilip bergen.

Doklatta ismi tilgha élin'ghan Uyghurlardin gollandiyede olturushluq jesur 2019-yili özining ürümchidiki kona dostlirining biri bilen dubeyde uchrashqan. Söhbette u “Dosti” ning xitay dölet xewpsizlik idarisining xadimi ikenlikini bilgen. Uning dosti jesurning burunqi ayalida qeshqerdiki melum bir lagérgha qamalghan 800 din artuq kishining tepsiliy arxipi barliqini éytip: “Ayaling bu uchurlarni pash qilmaqchi boluwatidu. Sen bizge yardemliship bu barmaq diskini uning kompyutérigha kirgüzüp qoysangla, biz ashu uchurlarni éliwalimiz. Buning üchün alahide mukapat alisen” dégen. U qaytqandin kéyin bu barmaq diskini saqchi orunlirigha tapshurup bergen. Kéyin uning “Dosti” köp qétim téléfon qilghan bolsimu, u jawab bermigen. Axiri bir küni uninggha anisi saqchi idarisidin téléfon qilghan. Shu waqittila u singlisi, akisi we anisini xitay saqchilarning görüge élip bolghanliqini bilgen.

Doklatta körsitilishiche, xongkong démokratik namayishini hémaye qilip torlarda yazma élan qilghan xitay yash wang jingyü amérika sepiride dübeyde tutqun qilin'ghan. Bu jaydiki “Qara türme” de uni xitay saqchiliri bir hepte soraq qilghan. U shu waqitta soraqchilar arisida ‍olturghan kishilerning birining del xitay hökümitining dubeydiki konsulxanisining bash konsuli li shüxu'ang ikenlikini tonup qalghan. Uni “Qutuldurush” üchün dubeyge kelgen qiz dostimu tutqun qilin'ghan hemde özi qamalghan jayda yene bir Uyghur qizning özidin burun qamaqqa élin'ghanliqini körgen.

Aptorlar ziyaret qilghan nigare yüsüp, amannisa abdulla, hüseyin, ehmed, musa qatarliq Uyghurlar dubey shehride xitay saqchilirining türlük soraqlirigha we tutqun qilishigha shahid bolghanlar bolup, ularning beziliri xitaygha jasusluq qilishqa zorlan'ghan. Yene beziliri xitaygha ötküzüp bérilgendin kéyin ghayip bolghan. Xitay bilen ereb birleshme xelipiliki otturisidiki qoyuq dostluq we iqtisadiy hemkarliq, yene kélip ikki terep otturisidiki jinayetchilerni ötküzüp bérish shertnamisi bu ishlarni bekmu zor “Qolayliq” bilen temin etken. Hazirghiche az dégendimu 292 neper Uyghur ereb döletliride tutqun qilin'ghan we xitaygha ötküzüp bérilgen iken.