Wodrow wilson merkizi elixan törining stalin'gha yazghan ikkinchi parche xétini élan qildi

Amérikidiki wo'odrow wilson merkizining soghuq munasiwetler dewrige a'it sifirliq arxip ambirigha sowét ittipaqining 1944-1949-yillardiki Uyghur qatarliq milletlerning milli azadliq heriketlirige arilishish ehwaligha a'it bir qisim mexpiy arxip höjjetliri kirgüzülgen bolup, bularning qatarigha 1944-yili, 12-noyabir küni qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitining re'isi elixan törining sowét ittipaqi rehbiri yosif stalin'gha ewetken ikki parche xétining in'glizche terjimisimu orun alghan idi. Elixan törining birinchi parche xéti heqqidiki uchurlar radi'omiz teripidin ötken qétimlarda xewer qilindi.

Elixan törining 1945-yili 31-öktebir küni yosif stalin'gha yazghan ikkinchi parche xéti ghuljidiki sowét konsulxanisi arqiliq sowét ittipaqining ghuljidiki alahide wekilliri général égnarow bilen général lanfang teripidin terjimige qildurulup, 11-ayning 3-küni sowét n k w d (xelq ichki ishlar komissariyaty) rehbiri bériyagha ewetip bérilgendin kéyin, bériya xetni stalin bashchiliqidiki molotow, malénkow, mikoyan, wishénskiy qatarliq sowét kompartiyesi siyasiy byuro ezalirigha ewetip bergen.

Elixan törining stalin namigha yazghan mezkur xéti shu yili 22-april küni yazghan birinchi parche xétige qarighanda köprek we meydani qattiqraq shekilde ipade qilin'ghan bolup, elixan töre stalinni “Ulugh sowét ittipaqining rehbiri, yaxshi we méhriban stalin janabliri” dep atash bilen öz bayanlirini otturigha qoyup, “Biz sherqiy türkistan xelqi xitay hökümitining boyunturuqi we qul qilishi astida bolghunimizgha 200 yil boldi” dep soz bashlap, “Sherqiy türkistan xelqining xitay hökümitining boyunturuqi astida yashighan uzun jeryanlarda héchqandaq hoquqliri bolmighanliqi, xelqning mal-mülkining xalighanche musadire qilin'ghanliqi, eng yaxshi kishilirining türmilerge tashlan'ghanliqi, qiynashlargha we öltürüshlerge uchrighanliqi, ularning muqeddes dinining haqaretlerge uchrighanliqi”. We bashqilarni körsitip, axiri xelqning qozghilip, öz erkinlikini qolgha keltürüp, jumhuriyet qurghanliqini eskertken.

Elixan töre xétide stalin'gha xitab sheklide:“Hazir xitay hökümiti biz sherqiy türkistan xelqini étirap qilmaywatidu. Biz özimizning hoquqlirimizni we wetinimiz sherqiy türkistanni qoghdiyalaymiz. Biz öz weziyitimizning xojayinlirigha aylanduq” dep yazghan.

Elixan töre xétide yene özlirining inqilabiy küreshning ghelibe netijisi we kelgüsi parawanliqining sowét ittipaqi we stalinning yardemliri bilen munasiwetlik ikenlikini ilgiri sürgen.

Elixan töre xétining axirida yene sowét rehberlirige özlirining küresh yolidin qet'iy yanmaydighanliqini bildürüp, “Qorallirini öz wetinining ghelibisini we barliq hoquqlirini qolgha keltürmigiche tashlimaydighanliqi heqqide qesem qilghanliqlirini”ni jakarlighan.

Elixan törining xétige yene sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümitining mu'awin re'isi hakimbeg xojini öz ichige alghan 11 neper hökümet ezasi imza qoyghan bolup, ular :muhemmedjan mexsum, kerim haji, mirwaqqas haji mirshanow, enwer musabayof, exmetjan qasimi, salijan bay, rehimjan sabirhaji, moskoliyof we bashqilar idi.

Elixan törining mezkur xéti sowét ittipaqi terep sherqiy türkistan jumhuriyet hökümitini gomindang bilen söhbet ötküzüshke qistap, barliq herbiy yardemlirini toxtatqan, jumhuriyet hökümiti gomindang bilen 11 maddiliq bitim imzalash-yaki imzalimasliqtin ibaret halqiliq peytke duch kelgen waqitta yézilghan idi.

Elixan töre bashchiliqidiki jumhuriyet waqitliq hökümiti 1945-yili 12-ayning axirlirida ghuljida qurultay chaqirip, “Waqitliq hökümet”ni resmiy türde “Sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti” dep atap, buningdin kéyin dawamliq küresh qilish iradisini ipadiligen bolup, ularning bu xil mewqesimu stalin hökümitige bildürülgen idi.