Водров вилсон мәркизи әлихан төриниң сталинға язған иккинчи парчә хетини елан қилди

Мухбиримиз үмидвар
2017.01.08

Америкидики воодров вилсон мәркизиниң соғуқ мунасивәтләр дәвригә аит сифирлиқ архип амбириға совет иттипақиниң 1944-1949-йиллардики уйғур қатарлиқ милләтләрниң милли азадлиқ һәрикәтлиригә арилишиш әһвалиға аит бир қисим мәхпий архип һөҗҗәтлири киргүзүлгән болуп, буларниң қатариға 1944-йили, 12-ноябир күни қурулған шәрқий түркистан җумһурийитиниң рәиси әлихан төриниң совет иттипақи рәһбири йосиф сталинға әвәткән икки парчә хетиниң инглизчә тәрҗимисиму орун алған иди. Әлихан төриниң биринчи парчә хети һәққидики учурлар радиомиз тәрипидин өткән қетимларда хәвәр қилинди.

Әлихан төриниң 1945-йили 31-өктәбир күни йосиф сталинға язған иккинчи парчә хети ғулҗидики совет консулханиси арқилиқ совет иттипақиниң ғулҗидики алаһидә вәкиллири генерал егнаров билән генерал ланфаң тәрипидин тәрҗимигә қилдурулуп, 11-айниң 3-күни совет н к в д (хәлқ ички ишлар комиссариятй) рәһбири берияға әвәтип берилгәндин кейин, берия хәтни сталин башчилиқидики молотов, маленков, микоян, вишенский қатарлиқ совет компартийәси сиясий бюро әзалириға әвәтип бәргән.

Әлихан төриниң сталин намиға язған мәзкур хети шу йили 22-април күни язған биринчи парчә хетигә қариғанда көпрәк вә мәйдани қаттиқрақ шәкилдә ипадә қилинған болуп, әлихан төрә сталинни “улуғ совет иттипақиниң рәһбири, яхши вә меһрибан сталин җанаблири” дәп аташ билән өз баянлирини оттуриға қоюп, “биз шәрқий түркистан хәлқи хитай һөкүмитиниң боюнтуруқи вә қул қилиши астида болғунимизға 200 йил болди” дәп соз башлап, “шәрқий түркистан хәлқиниң хитай һөкүмитиниң боюнтуруқи астида яшиған узун җәрянларда һечқандақ һоқуқлири болмиғанлиқи, хәлқниң мал-мүлкиниң халиғанчә мусадирә қилинғанлиқи, әң яхши кишилириниң түрмиләргә ташланғанлиқи, қийнашларға вә өлтүрүшләргә учриғанлиқи, уларниң муқәддәс дининиң һақарәтләргә учриғанлиқи”. Вә башқиларни көрситип, ахири хәлқниң қозғилип, өз әркинликини қолға кәлтүрүп, җумһурийәт қурғанлиқини әскәрткән.

Әлихан төрә хетидә сталинға хитаб шәклидә:“һазир хитай һөкүмити биз шәрқий түркистан хәлқини етирап қилмайватиду. Биз өзимизниң һоқуқлиримизни вә вәтинимиз шәрқий түркистанни қоғдиялаймиз. Биз өз вәзийитимизниң хоҗайинлириға айландуқ” дәп язған.

Әлихан төрә хетидә йәнә өзлириниң инқилабий күрәшниң ғәлибә нәтиҗиси вә кәлгүси параванлиқиниң совет иттипақи вә сталинниң ярдәмлири билән мунасивәтлик икәнликини илгири сүргән.

Әлихан төрә хетиниң ахирида йәнә совет рәһбәрлиригә өзлириниң күрәш йолидин қәтий янмайдиғанлиқини билдүрүп, “қораллирини өз вәтининиң ғәлибисини вә барлиқ һоқуқлирини қолға кәлтүрмигичә ташлимайдиғанлиқи һәққидә қәсәм қилғанлиқлирини”ни җакарлиған.

Әлихан төриниң хетигә йәнә шәрқий түркистан җумһурийити һөкүмитиниң муавин рәиси һакимбәг хоҗини өз ичигә алған 11 нәпәр һөкүмәт әзаси имза қойған болуп, улар :муһәммәдҗан мәхсум, кәрим һаҗи, мирваққас һаҗи миршанов, әнвәр мусабайоф, әхмәтҗан қасими, салиҗан бай, рәһимҗан сабирһаҗи, москолийоф вә башқилар иди.

Әлихан төриниң мәзкур хети совет иттипақи тәрәп шәрқий түркистан җумһурийәт һөкүмитини гоминдаң билән сөһбәт өткүзүшкә қистап, барлиқ һәрбий ярдәмлирини тохтатқан, җумһурийәт һөкүмити гоминдаң билән 11 маддилиқ битим имзалаш-яки имзалимаслиқтин ибарәт һалқилиқ пәйткә дуч кәлгән вақитта йезилған иди.

Әлихан төрә башчилиқидики җумһурийәт вақитлиқ һөкүмити 1945-йили 12-айниң ахирлирида ғулҗида қурултай чақирип, “вақитлиқ һөкүмәт”ни рәсмий түрдә “шәрқий түркистан җумһурийити һөкүмити” дәп атап, буниңдин кейин давамлиқ күрәш қилиш ирадисини ипадилигән болуп, уларниң бу хил мәвқәсиму сталин һөкүмитигә билдүрүлгән иди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.