Хитай һәққидики икки йеңи қанун лайиһәси дәсләпки қәдәмдә мақулланди

Америка авам палатаси 27-март күни хитайда кәң әвҗ алған ички әзалар оғрилиқи қилмишиға җаза бериш мәзмунидики қанун лайиһәсини мақуллиди. Буниң билән америка қошма штатлири тарихида бу саһәдики тунҗи қанун лайиһәси барлиққа кәлди. “2023-йиллиқ мәҗбурий ички әзалар оғрилиқини тохтитиш қануни” дәп нам берилгән мәзкур қанун лайиһәси иккигә қарши 413 аваз билән мутләқ үстүнлүк ичидә мақулланди.

“ера вақти” гезитиниң 27-марттики хәвиридә ейтилишичә, америка дөләт мәҗлисиниң әзалиридин кристофер симис (Chris Smith), том каттон (Tom Cotton) қатарлиқ он нәччә киши мәзкур қанун лайиһәсини түзүп чиқиш вә тонуштурушта актип рол ойниған болуп, уларниң йилларчә тиришчанлиқи ахири ‍өз нәтиҗисини тапқан.

Хәвәрдә ейтилишичә, мәзкур қанун лайиһәси түрмиләрдики вә лагерлардики тутқунларниң ички әзалирини мәҗбурий йосунда суғурувелиш қилмишини чәкләшни муһим нишан қилған болуп, бу хил қәбиһ җинайәтләргә четилип қалған кишиләргә 250 миң америка доллиридин бир милйон америка доллириғичә җәриманә қоюш һәмдә 20 йиллиқ қамаққа һөкүм қилиш җазаси берилиду. Нөвәттә уйғур дияридики лагерларға қамалған милйонларчә тутқунниң бу хил қәбиһ җинайәтниң обйекти болуватқанлиқи көп тәрәплимә учур йоллиридин мәлум болған һәмдә улар дуч келиватқан ақивәтниң әйни вақиттики фалунгоң муритлириниңкидин анчә пәрқ қилмайдиғанлиқи ашкариланған. Кристофер симис бу һәқтә сөз қилип: “бу қилмиш маһийәттә әң чоң зулум түригә мәнсуп. Шундақла инсанийәткә қарши җинайәттур. Йәнә келип бу уруш җинайити һесаблиниду. Чүнки буниңда хитай һөкүмити бигунаһ инсанларға зулум селиватиду. Буниңға ши җинпиң биваситә җавабкар болуши лазим” дегән.

“фокус хәвәрлири” ниң 27-марттики хәвиридә ейтилишичә, шу күнниң өзидә авам палатаси йәнә хитайни “тәрәққий қиливатқан дөләт, дәп қаримаслиқ” һәққидики қанун лайиһәсиниму мақуллиған. Палата әзалиридин яң ким (Young Kim) қатарлиқлар тонуштуруп келиватқан “хитай хәлқ җумһурийити тәрәққий қиливатқан дөләт әмәс” намидики бу қанун лайиһәсигә авам палатасидики 415 киши толуқ аваз қошқан. Мәзкур қанун лайиһәси хитайға “тәрәққий қиливатқан дөләт” қатарида муамилә қилишқа хатимә беришни муһим нишан қилған болуп, бу қанун бойичә хитайниң “тәрәққий қиливатқан дөләт” намида дуня сода тәшкилати, дуня банкиси қатарлиқ хәлқара пул-муамилә вә сода органлириниң алаһидә етибар бериш сиясәтлиридин бәһримән болувелишиға чәк қоюлиду.

Авам палата әзаси яң ким бу һәқтики аваз бериш паалийити җәрянида сөз қилип “хитай һазир өзлирини ‛тәрәққий қиливатқан дөләт‚ дәп туруп ‛тәрәққиятқа ярдәм бериш‚ намидики көплигән қәрзләр вә ярдәм түрлирини суйиистемал қиливатиду. Улар һазир нәччә тирилйон америка доллирилиқ мәбләғни һәқиқий мәнидики тәрәққий қиливатқан дөләтләргә ‛бир бәлвағ бир йол қурулуши‚ намида қәрз дипломатийәсигә сәрп қилип дипломатийә қуймичилиқи билән мәшғул болуватиду. Әмди бу хил алдамчилиққа хатимә беришниң пәйти кәлди” дегән.

Хәвәрдә ейтилишичә, дуня бойичә иккинчи зор иқтисадий гәвдә, дәп тонулуватқан хитайниң “тәрәққий қиливатқан дөләт” дегән намда атилиши әмәлийәткә қилчиму уйғун болмиған баһалаш һесаблиниду. Навада бу қанун лайиһәси ахирқи һесабта рәсмий қанунға айланса у һалда хитай һазирға қәдәр бәһримән болуп келиватқан бир қатар иқтисадий мәнпәәтләр бирақла ахирлишидикән.