Америка дөләт мәҗлиси әзалири хитайниң илһам тохтини дәрһал вә шәртсиз қоюп беришини тәләп қилди

Вашингтондин мухбиримиз әркин тәйярлиди
2023.09.25

Бу йил 23-сентәбир, хитай түрмисидики атақлиқ өктичи уйғур зиялийси, явропа иттипақи “сахароф кишилик һоқуқ мукапати” ниң саһиби, хитай мәркизий милләтләр университетиниң сабиқ дотсенти илһам тохтиниң хитай һөкүмити тәрипидин “бөлгүнчилик” билән әйиблинип өмүрлүк қамақ җазасиға һөкүм қилинғиниға нәқ 9 йил болған күндур.

Әйни вақитта хитайниң илһам тохтини өмүрлүк қамаққа һөкүм қилиши, хәлқараниң күчлүк диққитини қозғап, америка вә явропа иттипақиниң қаттиқ тәнқидигә учриған болсиму, лекин хитай һөкүмити йеқинқи 5-6 йилдин бери илһам тохтиниң қайси түрмидә җаза муддитини өтәватқанлиқи, униң һаят яки әмәслики, һаят болса саламәтлик әһвалиниң қандақ икәнлики һәққидә һечқандақ бир учур билән тәминләп бақмиған. Униң өмүрлүк қамақ җазасиға һөкүм қилинғиниға 9 йил болған бүгүнки күндә, америка дөләт мәҗлисиниң бәзи әзалири хитай һөкүмитидин илһам тохтини дәрһал вә шәртсиз қоюп беришини қайта тәләп қилди.

Америка авам палатаси ташқи ишлар комитетиниң рәиси майкел миккаул илһам тохтиниң өмүрлүк қамаққа һөкүм қилинғиниға нәқ 9 йил болған 23-сентәбир күни, илгирики тивиттер, йәни һазирқи X кә  учур йоллап, хитай һөкүмитиниң илһам тохтини дәрһал қоюп бериши, униң аилиси билән җәм болушиға йол қоюшини тәләп қилған.

Майкел миккаул мундақ дәп язған: “23-сентәбир атақлиқ уйғур зиялийси илһам тохтиниң өмүрлүк қамақ җазасиға һөкүм қилинғанлиқиниң 9 йиллиқ хатирә күнидур. 2017-Йилдин бери уни һечким зиярәт қилишқа мувәппәқ болалмиди, шундақла һечким униң һаят яки һаят әмәсликиниму билмәйду. Хитай компартийәси илһам тохтини дәрһал қоюп берип, аилиси вә қәдирлик кишилири билән җәм болушиға йол қоюши керәк.”

Охшаш бир вақитта йәнә америка кеңәш палата әзаси, кеңәш палатаси ташқи ишлар комитетиниң мәсул әзаси җим риш (Jim Risch) му X та учур йоллап,  илһам тохтиниң шәртсиз қоюп берилиши үчүн давамлиқ бесим ишлитидиғанлиқини билдүргән. Җим риш мундақ дегән: “бүгүн уйғур зиялийси илһам тохтиниң сиясий ғәрәз билән қамаққа һөкүм қилинғиниға 9 йил болди. Мән униң дәрһал вә шәртсиз қоюп берилиши үчүн давамлиқ бесим ишлитимән.” 

Илһам тохти 2014-йили 2-айда бейҗиңда қолға елинип, шу йили 9-айниң 23-күни үрүмчи оттура хәлқ сот мәһкимиси тәрипидин “бөлгүнчилик” җинайити билән әйибләнгән вә өмүрлүк қамақ җазасиға һөкүм қилинған иди. Шуниңдин буян америка, явропа иттипақи қатарлиқ дөләтләр вә хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлири униң адаләтсиз сотланғанлиқини билдүрүп кәлмәктә.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.