Xitayning sabiq hökümrani jyang zémin 96 yéshida ölgen

Xitay kompartiyesining üchinchi ewlad rehbiri we sabiq bash sékritari jyang zémin 30-noyabir küni shangxeyde 96 yéshida ölgen.

Bu heqte chiqqan xewerlerde, jyang zéminning hayati we xitaygha hökümran bolghandin kéyinki siyasiy heriketliri qisqiche tonushturulghan:

Jyang zémin 1987-yili shangxey sheherlik partkomning sékritari bolghan, 1989-yil tyen'enméin oqughuchilar herikiti qanliq basturulghandin kéyin, xitay kompartiyesining bash sékritarliqigha teyinlinip, déng shyawpingning siyasetlirini dawamlashturghan. U shuningdin bashlap on nechche yil xitay kompartiyesining bash sékritari, dölet re'isi, xitay merkiziy herbiy ishlar komitétining re'isi qatarliq wezipilerni ötigen. 2003-Yildiki qurultayda wezipisidin chüshken bolsimu, herbiy ishlar komitétining re'islikini saqlap qalghan we bash sékritar xu jintaw dewridimu özining hoquq küchini yoqatmighan. Xu jintaw hoquqtin chüshkendin kéyin, shi jinpingni bash sékritar qilishqa hesse qoshqan we 2013-yil uni “Küchlük rehber” dep maxtighan.

Chet el taratqulirida jyang zémin'gha bezi ijabiy bahalar bérilgen bolup, uningda jyang zémin 1993-yildin bashlap déng shiyawpingning islahat-échiwétish siyasitini aktip ijra qilishni bashlighan؛ déng shiyawping ölgendin kéyinmu bu siyasetni küchlük shekilde dawamlashturghan؛ xitayning dunya soda teshkilatigha kirishige türtke bolghan؛ xitayni dunyadiki eng chong mal ishlepchiqirish we istémal bazirigha aylandurush qedimini basqan؛ amérika bilen yaxshi munasiwet baghlighan, hetta amérika xitayning bélgradtiki elchixanisigha bashqurulidighan bomba étip partlatqandimu, u xitayning amérika bilen bolghan munasiwitini buzmighan, déyilgen.

Melumatlargha qarighanda, jyang zémin maw zédung, déng shiyawpingdin kéyinki xitayning 3-ewlad rehbiri bolup, “3 Ke wekillik qilish idiyesi” ni terghip qilghan, 1996-yil Uyghurlarni basturushqa munasiwetlik “7-Nomurluq höjjet” ni chiqarghan. 1997-Yil xongkongni qayturuwélish murasimigha qatnashqan, 1999-yil 4-aydin bashlap falun'gungchilarni qattiq basturghan.

Ijtima'iy alaqe wasitiliride xitay puqralirining uninggha bergen bahasi her xil bolghan. Beziliri “Jyang zémin ‛aq qeghez inqilabi‚din qorqup ölüp ketti‚ dése, beziliri ‛ötküzgen jinayetliridin hésab bermey ölüp ketti؛ shi jinpingni tallap xata qilghinigha pushayman qilip ölüp ketti‚” déyishken.