Дәррин байлер аталмиш “қош тил” маарипиниң уйғур миллий маарипини өзгәртишни мәқсәт қилғанлиқини билдүрди

Мухбиримиз ирадә
2019.10.03

Уйғурларниң вәзийитини йеқиндин көзитип, тәтқиқат билән шуғуллинип келиватқан америкалиқ антрополог дәррин байлер “SupChina” тор бетидә уйғурлар йүзлиниватқан йеңичә хитай маарип системиси һәққидә бир муһим мақалә елан қилди.

У мақалисидә хитай һөкүмити он йил аввал башлиған “қош тил” маарипиниң сепи өзидин уйғур тилини вә бу арқилиқ уйғур балилириға сиңиватқан уйғур миллий мәдәнийити вә тарих еңини йоқитиш һәрикити икәнликини мисаллири билән баян қилип өткән.

Униң илгири сүрүшичә, 2017-йили уйғур елидә лагерлар мәйданға кәлгәндин буян уйғурлар зич олтурақлашқан җәнубтики вилайәт-наһийәләрдә “ятақлиқ толуқ оттура мәктәпләр” барлиққа келишкә башлиған. У игилигән учурларға асасланғанда, һазир пүтүн мәктәпләрдә хитай тили маарипи орнитилип, толуқ оттура мәктәпкә көчүш имтиһани хитай тили бойичә өткүзүлмәктикән. Бу имтиһандин өткәнләр нормал оқушиға давам қилидикән. Өтәлмигәнләр болса “ятақлиқ оттура мәктәп” ләргә баридикән. Униң игилишичә, бу орунларда оқуғучилар хитай тили өгинип, қалған вақтида завутларда мәҗбурий әмгәккә селинидиған йеңичә система шәкиллинишкә башлиған. Йәни мундақчә ейтқанда, йезилардики уйғур балилири 15 яштин башлапла шу җайларда қурулған чоң типлиқ карханиларда мәҗбурий әмгәккә селинидиған ишләмчиләргә айланмақтикән.

Дәррин байлер мақалисидә “қош тил маарипи” дәп атиливатқан маарипниң маһийитини чүшиништә йәнә икки йил кечиктүрүлүп өлүм җазаси берилгән ташполат тейип вә саттар савутларниң мәсилисиниңму дәл ана тил маарипи билән мунасивәтлик икәнлики, хитай һөкүмитиниң бу сәвәблик уларни “дөләтни парчилашқа урунуш” җинайити билән әйиблигәнликидәк пакитларни көрсәткән вә бу уйғур ана тилини йоқ қилиштин ибарәт бу сиясәтниң уйғурлар вә уйғур җәмийитигә көрситидиған тәсирлириниңму зор болидиғанлиқини әскәрткән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.