Хитай һөкүмити қумлуқни тизгинләш “йешил бәлбеғи” қуруп, уйғур елигә техиму көп көчмән келиш муһити яритишқа урунмақта

Хитайчә “тәңритағ тори”, “шинҗаң гезити” тори 28-ноябир чиқарған хәвәргә қариғанда, уйғур елиниң тәклимакан қумлуқи әтрапиға дуня бойичә әң узун “қумлуқ екологийәсини қоғдаш тосуқи” бәрпа қилинған болуп, униң омумий узунлуқи 3046 километирға йәткән.

Бу сүрәтлик хәвәрдә берилгән хәритидә көрситилишичә,  пүткүл тәклимакан қумлуқини чөридигән екологийәлик қоғдаш тосуқи хотән керийә наһийәсидә туташтурулған, тосуқниң кәңлики 50 метир әтрапида болған.

“тәңритағ тори” 27-ноябир тарқатқан йәнә бир сүрәтлик хәвәрдә, нийә наһийәсидә йәрлик уйғурларниң қатнишиши билән 46 километир узунлуқта “қумлуқ екологийәлик тосуқи” бәрпа қилинғанлиқи вә бәзи йәрләргә чилан майсилири тикилгәнлики хәвәр қилинған.

Юқириқи хәвәрләрдә, алди билән қумни колап, андин майса қоюп, үстигә топа қоюп чиңдаш йоли билән қумлуққа гүл-гияһ тикиш вә пүркүп суғуруш ишқа ашурулғанлиқи, тәклимакан қумлуқини ориған бу йешил тосуқниң “қумлуқни тизгинләп, чөлни бостан қилиш” тики бүйүк қурулуш икәнлики тәшвиқ қилинған.

 японийәдә тәбиий җуғрапийә пәнлири бойичә докторлуқ унвани алған алған, һазир түркийәдә ишләватқан доктор гүлмирә бәрдаш ханимниң радийомизға ейтишичә, хитай махтап келиватқан қумлуқни “йешиллаштуруш” қурулуши тарим дәрясиниң төвән еқинидики екологийәлик системини бузуп, қумлуқ җайлардики суниң азийиши, тупрақниң начарлишишини кәлтүрүп чиқириши мумкин икән.

Мунасивәтлик материялларда көрситилишичә, 1950-йилдин буян, хитай һөкүмитиниң һәр хил сиясий һәрикәтлири вә биңтүәнниң боз йәр ечиш қурулуши давамида орманлар вәйран қилинип, уйғур елиниң екологийәлик тәңпуңлуқи бузулуп, тупрақниң чөллишиш көлими кеңәйгән. 1978-Йилиға кәлгәндила хитай орманни асрашқа көңүл бөлгән. Мәзкур хәвәрдиму, хитайниң йеқинқи 40 йил ичидә қумлуқни тизгинләш үчүн җәмий 70 милйон мо орманлиқ бина қилип, 2761 километир узунлуқта “йешил бәлбағ” қуруп чиққанлиқи, қалған 285 километир даиридә болса қумлуқниң һуҗум қилиш вә кеңийиш хәтири чоң болған районлар болуп қалғанлиқи, җәнубқа кеңәйгән төмүр йол қурулуши вә нопусниң зичлишиши билән бу районларни тизгинләшкә имканийәт болғанлиқи вә ахирида екологийәлик қоғдаш тосуқи бәрпа қилинғанлиқи хәвәр қилинған. Бу тосуқ бәрпа қилинғандин кейин хитайниң тәклимаканни тизгинләш, чөлни йешиллаштуруш қурулуши давамлиқ кеңәйтилип, 2030-йилиға барғанда тизгинләнгән қумлуқ көлими 35 милйон модин ашурулидикән.

“җәнубқа кеңәйгән төмүр йол қурулуши вә нопусниң зичлишиши” дегән бу җүмлиләрдин, хитайниң биңтүәнни җәнубта кеңәйтиш, нопус қурулмисини өзгәртиш сияситиниң әвзәлликини тәшвиқ қиливатқанлиқи, техиму көп көчмән йөткәш үчүн, қумлуқни тизгинләш қурулуши елип бериватқанлиқи билинмәктә.

Тәтқиқатчи дәррен байлерниң қаришичә, мустәмликичи һөкүмәтниң мәқсити бәрпа қилиш әмәс, бәлки бузуш; тәқдим қилиш әмәс, бәлки елиш. Йәни байлиқ булаш. Мустәмликичиләр һәр даим өзи бесивалған земиндин байлиқ издәйду вә өзини күчләндүриду. Мустәмликә қилинғучилар, йәни йәрлик аһалиләр болса буниң һечқандақ пайдисини көрәлмәйду.