Ilidiki san'ghun mehkimisi terbiye bazisigha aylanduruldi

Yéqinda manju-ching impériyisining hökümranliqining simwoli bolghan ghulja kürediki ili san'ghun mehkimisi Uyghur aptonom rayoni da'iriliri teripidin ijtima'iy penni omumlashturush we terbiye bérish bazisi qilip békitilgen.Ili xewer toridiki bu heqtiki uchurda, 1883-yili qurulghan ili san'ghun mehkimisi ching sulalisining eyni waqittiki shinjangdiki eng aliy herbiy memuriy bashliqning qarargahi bolup, ili san'ghun mehkimisi yuqiri tarixi, medeniyet qimmitige ige, dep qeyt qilin'ghan.

Ili san'ghun mehkimisini terbiyilesh bazisi qilip békitken da'iriler bu jayning “Tarixni tetqiq qilish we tüzülme islahatida izdinish hem inqilab en'enisi we ijtima'iy penni omumlashturush terbiyisi élip bérishtiki eng yaxshi baza”, dep sherhligen. 

Tarixiy melumatlargha qarighanda 1864-yili ilidiki Uyghur, qazaq, tunggan qatarliq xelqlerning ching impériyisining mustebit hökümranliqigha qarshi keng kölemlik qozghilangliri netijiside, ching hökümranliqi ili teweside yoqitilghan we ili san'ghun mehkimisi weyran qilin'ghan shuningdek ilida ili taranchi Uyghur sultanliqi qurulghan idi.Emma, ili 1871-yilidin 1881-yilighiche on yil rusiye hökümranliqi astida bolghandin kéyin, “Rusiye-xitay pétérburg shertnamisi” ge asasen ching impériyisige qayturup bérilgendin kéyin, 1883-yili manjular qaytidin ilida öz san'ghun mehkimisini tesis qilip, herbiy idare qilishqa kirishken idi.

Tarixchilarning qarishiche, jümlidin enqerediki hajiteppe uniwérsitétning tarix dotsénti erkim ekremning qarishiche, ili san'ghun mehkimisi emeliyette pütün Uyghur diyaridiki xelq qozghilanglirini basturushqa qomandanliq qilidighan we xelq üstidin mustebit herbiy-siyasiy we memuriy hökümranliq élip baridighan hakimiyet orginidin ibaret. Shunga tarixta ili san'ghun mehkimisi Uyghur, qazaq, qirghiz, tunggan, we bashqa milletler, hetta 1911-yilidiki sun jungshen bashchiliqidiki xitay milliy inqilabchiliri teripidinmu hakimmutleqliq, zorawanliq we mustebitlikning simwoli süpitide körülgen idi.