Бирләшкән дөләтләр тәшкилати вә башқа хәлқаралиқ тәшкилатлар уйғурлар дияридики милйонлиған кишиләрниң лагерларға солиниватқанлиқи һәққидә доклатлар елан қилғандин кейин америка һөкүмити буниңға күчлүк инкас қайтурди һәмдә «инсан һәқлири дәпсәндичилики» гә четишлиқ юқири дәриҗилик әмәлдарларни җазалашни ойлишиватқанлиқини билдүрди.
Әмма бәзи анализчилар уйғурлардин башланған бу хил миллий зулумни инсан һәқлирини аяқ-асти қилиш дегәндин көрә әқәллий әркинликкә қилинған һуҗум вә қәбиһ диктаторилиқниң кеңийиши, дәп қарашниң техиму тоғра болидиғанлиқини, маһийәттә буниң мәдәнийәт қирғинчилиқидин қелишмайдиған қилмиш икәнликини алға сүрмәктә.
2-Өктәбир күни «америка консерватиплири» торида елан қилинған бу һәқтики мақалида уйғурлар учраватқан зулумниң сәвәби һәққидә тохтилип: «хитай һөкүмити уйғурларни мусулман түркий хәлқ болғини үчүн әмәс, бәлки уларни хитай компартийәсиниң һөкүмранлиқи үчүн тәһдит, дәп қариғанлиқи үчүн хитайлаштурушқа күч сәрп қилмақта» дәп көрситилиду. Шуниңдәк уйғурлар дияридики зулум шәклиниң һазир пүтүн хитай миқясиға кеңийиватқанлиқини, хитайдики милйонлиған хитайларға охшаш уйғурларниң инсан һәқлири аяқ-асти қилиниватқан болсиму, ши җинпиң дәвридики диктаторилиқ башланғандин буян уйғурлар дуч келиватқан бастурушниң хитайниң башқа җайлиридин зор дәриҗидә пәрқлиқ болуватқанлиқи тәпсилий баян қилиниду.
Апторниң қаришичә, бейҗиңдики мәлум йәслидә балиларға сөз қилған ши җинпиң «өсмүрләр сотсиялизмниң ядролуқ қиммәт қарашлирини йүрикигә вә меңисигә мөһүр бесилғандәк орнитивелиши лазим» дегән. Шу йосунда хитайдики барлиқ мәктәпләр оқуғучиларға «сотсиялистик қиммәт қариши»ни сиясий өгинишләр арқилиқ сиңдүридиған машиниға айланған. Һалбуки уйғурлар диярида милйонлиған уйғурлар лагерларға қамилип, мәҗбурий йосунда бу хилдики «ядролуқ қиммәт қарашлири»ни өгәнмәктә икән.
Мақалида көрситилишичә, һазир хитайда омумлишиватқан рәқәмлик назарәт системиси асаслиқи уйғурлар дияридила омумйүзлүк мәвҗут икән. Буниң билән хитай тәвәсидики һәрқандақ уйғурниң һәрқачан қолға елиниш яки тутқун қилиниш еһтималлиқи реаллиққа айланған.
Әң йеңи камералиқ назарәт түпәйлидин уйғурларниң һәрқандақ һәрикити һөкүмәтниң контроллуқида болуш әмәлгә ашқан. Болупму ши җинпиң һакимийәтни қолға алғандин кейин «пикир җинайити» асаслиқ һуҗум нишани болған.
Буниң билән илгирики вақитларда кишиләрниң сиясий вә иҗтимаий темилар бойичә анчә-мунчә хупиянә параңлишишиға толуқ хатимә берилип, бу хил пикиргә четилғанлар җинайәтчигә айлинишқа башлиған. Болупму хитай һөкүмитиниң мәни қилинған темилар вә аталғуларни бекитиши, күндилик турмуштики көплигән нормал мәзмунларниң җинайәткә сәвәб болуп қелиши сәвәблик пүткүл уйғур миллити бир ортақ қорқунч ичидә яшимақта икән.
Аптор мушу әһвалларни омумлаштуруп: «шинҗаңдики инсанниң әқлигә сиғмайдиған бу хил дәпсәндичилик әмәлийәттә мав зедоң дәвридин кейин оттуриға чиққан әң қәбиһ диктаторилиқниң бир типик мисалидур» дәп хуласә чиқириду, шуниңдәк хитайниң 2012-йилидин буян барғансери шималий корейәгә охшап қеливатқанлиқини, хитайниң бу хил әркинликкә қарши туруш һәрикитигә қарши бир истратегийәни тепишниң зөрүр болуватқанлиқини алаһидә тәкитләйду.
