Xitay “Üch padishahliq tezkirisi” namliq kitabining eng qedimki qol yazma parchilirining turpandin tépilghanliqini ilgiri sürdi

Xitay hökümiti Uyghur élini xitaylashturup, Uyghurlarda “Jungxu'a milliti ortaq éngi” ni shekillendürüshke urunuwatqan bir waqitta, xitayning qedimiy tarixnamiliridin biri bolghan “Üch padishahliq tezkirisi” ning eng qedimki qol yazma parchilirining turpandiki idiqut xarabiliqidin tépilghanliqini élan qilghan. “Tengritagh” torining yéqinda élan qilghan xewiride éytilishiche, xitay mutexessisliri idiquttin tépilghan bu qol yazma parchilirining xitayning gherbiy jin dewride köchürülüp, Uyghur éligha kirgenliki we bu qolyazma parchiliri “Üch padishahliq tezkirisi” ning hazirgha qeder tépilghan eng kona qol yazmisi ikenlikini ilgiri sürgen.

Melum bolushiche, “Üch padishahliq tezkirisi” xitay gherbiy jin dewride yashighan chén show teripidin miladi 280-290-yilliri arisida yézilghan sherqiy xen we 3 padishahliq tarixigha a'it ‍eser bolup, bu kitab xitaylar teripidin yuqiri bahagha érishken 24 tarixning aldinqi 4 kitabining biridur. Lékin xitay taratqulirining xewerliride, bu qolyazma parchilirining 1965-yili idiqut xarabiliqigha qarita élip bérilghan arxé'ologiyelik qézishta bir sapal komzekning ichidin chiqqanliqini qeyt qilghan bolsimu, biraq bu qol yazmining néme üchün aridin 57 yil ötkendin kéyin emdi élan qilin'ghanliqi, qolyazma yézilghan qeghez we yéziqta ishletken siyahning yil dewrige qarita karbon-14 tekshürüshi élip bérilghan-bérilmighanliqi heqqide héchqandaq uchur bérilmigen.

Xewerde éytilishiche, xitayning ataqliq arxé'ologi go moru 1972-yili qolyazma parchilirini gherbiy jin dewride Uyghur éligha kirgen, dep békitken bolup, bu eserning yézilip 20 yil ichide gherbiy rayon'gha tarqilishi, “Eyni waqitta ottura tüzleng medeniyitining shinjanggha tarqilishining qanchilik téz, tesiri chongqur bolghanliqining delili” iken. Halbuki, go moru eyni waqitta kekmenir isimlik saxta bir Uyghur sha'irni oydurup chiqirip, 7-esirlerde yashighan bu sha'irning xitayni maxtap shé'ir yazghanliqinimu ilgiri sürgen. Lékin kekmenirning saxta ikenlikini xitay tarixchilirining özi pash qilghanidi.