Teklimakan chöli xitay üchün möjizilik jaygha aylanmaqta

Xitay da'iriliri ilgiri teklimakan chöli astida ghayet zor miqdarda néfit zapisi bayqighanliqini jakarlighan bolsa, bügünki künde bu qumluqning astida yene su ambiri saqlan'ghanliqini ilgiri sürmekte.

Xitayche “Tengritagh tori” ning 29-noyabir chiqarghan xewiride mundaq déyilgen: “Teklimakan chöli xitaydiki eng chong qumluq, dunyada bolsa ikkinchi chong qumluq. Uning kölimi 337 ming kiwadrat kilométir kélidu, yilliq höl-yéghin miqdari 50 millimétirgha barmaydu, emma horlinish miqdari 2500 milliy métirdin éship kétidu. Shunga u “Halaket déngizi” dep atalghan. Halbuki, eng yéngi tetqiqatlardin melum bolushiche, teklimakan qumluqining asti emeliyette su ambiridin ibaret”.

Mutexessislerning ilgiri sürüshiche, tarim oymanliqigha jaylashqan teklimakan chölining etrapi tengritagh, qurumtagh we altuntagh tizmiliri bilen qorshalghan bolup, pesillerning özgirishi, témpératurining örlishi, tagh choqqisidiki muzlarning érishi bilen bir qisim sular qumluqqa éqip kirip, egri-bügri aqidighan tarim deryasigha oxshash deryalarni shekillendürgen hemde etraptiki bostanliqlarni peyda qilghan. Bir qisim sular bolsa qumluqqa singip kirip yer asti sulirini toluqlighan. Gerche teklimakan qumluqining höl-yéghin miqdari töwen bolsimu, her qétim yaghqan yamghur yaki kelgen sularning roli chong bolup, qurghaq iqlim ösümlükliri we haywanlarni hayatliq süyi bilen teminligen. Esirlerdin buyan teklimakan chölige singip kirgen qar-muz suliri toplinip, saqlinip, eng axiri nahayiti mol su asti ambirini shekillendürgen. Eger uningdin muwapiq paydilan'ghan teqdirde, pütkül teklimakan qumluqining ékologiyelik muhitini tüptin yaxshilash mumkin iken.

Emma xitay hökümiti 1950-yillardin bashlap bingtüenlerni orunlashturup teklimakan chöli etrapini buzghunchiliqqa uchratqan bolup, “Polat tawlash herikiti” we bingtüenning zor kölemde boz yer échishi tüpeylidin, tebi'iy ormanliqlar qurup, tarim deryasining ayagh éqinini qum basqan. Zor miqdardiki toghraqliqlar qurup ketken. Peqet yéqinqi 30 yil mabeynide xitay da'iriliri qumluqni tizginleshke köngül bölgen we yéqindin buyan yéshilliq berpa qilish, qumluqni tizginleshni hessilep kücheytip, 3046 kilométir uzunluqtiki “Qumluq ékologiyesini qoghdash belbéghi” berpa qilghan. Bingtüenning jenubta kéngiyishi, tömür yollarning yasilishi, xitay köchmenlirining köpiyishi, aqsu, qeshqer we xotende bingtüen sheherlirining kéngiyishi bilen tengla, teklimakan qumluqini tizginleshning mas qedemde élip bérilghanliqi melum. Bu heqte tetqiqatchilardin adriyan zénz xitay hökümitining emeliyette jenubta  xitay köchmenlirini köpeytish, sana'et sheherlirini tereqqiy qildurush, Uyghurlarni basturush herikitining sheklini yéngilash üchün jaylarda zor kölemlik qurulush élip bérish we  kichik tiptiki zawutlarni qurush üchün heriket qiliwatqanliqini ilgiri sürgenidi.  Uyghur közetküchiliridin ilshat hesen bolsa xitayning teklimakanni  kökertish herikitining emeliyette bu rayon'gha téximu zor sandiki xitay ahalilirini yerleshtürüshni nishan qilghanliqini bildürgenidi.