Xitayning amérika teweside köplep térilghu yer sétiwélishi ghulghula qozghidi

“Fokus xewerliri” ning 31-yanwardiki obzor maqaliside éytilishiche, yéqinqi mezgillerde xitayning amérika teweside térilghu yer sétiwélishi jiddiy kéngiyishke bashlighan. Mezkur maqale aptori jérémiy xunt (Jeremy Hunt) bu halning amérika üchün zor bixeterlik tehditi peyda qilidighanliqini, shunga amérika hökümitining bu mesilige jiddiy mu'amile qilishi lazimliqini alahide tekitligen.

Obzorda körsitilishiche, xitay nopusi dunya omumi nopusining 20 pirsentini teshkil qilsimu xitay paydiliniwatqan térilghu yer dunya miqyasidiki térilghu yerlerning toqquz pirsentini teshkil qilidiken. Shunga ashliq qehetchiliki nöwette xitaydiki eng chong kirizislarning biri bolup qalghan. Xitay hökümiti bu jiddiy kirizisni hel qilish üchün qollan'ghan charilarning biri nöwette amérika tewesidiki térilghu yerlerni sétiwélish hemde bu yerlerdin chiqqan ashliq arqiliq xitayni teminlesh bolghan.

Xewerde éytilishiche, 2010-yili xitay amérika teweside 81 milyon amérika dolliriliq térilghu yer sétiwalghan bolsa 2020-yiligha kelgende bu san ikki milyard amérika dollirigha yéqinliship qalghan. Buningdiki eng tipik misallarning biri xitay hökümiti arqa térek boluwatqan “Wenju guruhi” (WH Group) bolup, ular amérika tewesidiki eng chong choshqa férmisi bolghan “Simit yémeklikliri” shirkitini 4.7 Milyard amérika dollirigha sétiwalghan. Buning bilen amérika tewesidiki alte shtatqa yéyilghan 146 ming eykér (texminen 60 ming géktar) térilghu yer xitayning qoligha ötüp ketken. Xitay hökümiti bilen qoyuq alaqisi bolghan yene bir xitay sodiger téksas shtatida 140 ming eykér yer sétiwalghan. U sétiwalghan yerlerning bir qismi amérika hawa armiye bazisigha qarashliq yerler bolghan. Aptor mushundaq ré'alliqni tilgha alghan halda amérika dölet mejliside qaytidin tonushturulidighan “Yéza igilik bixeterlikini algha sürüsh qanun layihesi” ni maqullashning muhimliqini, chünki bu qanun layihesi xitay, rusiye, iran, shimaliy koréye qatarliq döletlerning amérika teweside yer sétiwélip soda xaraktérlik pa'aliyet qilishini men'i qilidighanliqini bayan qilghan.

Melum bolushiche, bu qanun layihesi del amérika yéza igilik saheside chet'elning térilghu yer sétiwélishini men'i qilish heqqide héchqandaq cheklime bolmasliqtek boshluqni tolduridighan muhim qedem, dep qaralghan. Aptor mushu ehwal toghrisida keskin qilip “Eger dölet mejlisi bu mesilide boshangliq qilsa bizning ozuqluq ashliq bixeterlikimiz bashqa döletning kontrolluqigha chüshüp qalidu. Démek biz heriket qilmisaq xitay heriket qilidu” dégen.