Xitayning tonglatqu arqiliq jasusluq qilishi dunyani heyran qaldurdi

En'gliyede neshr qilinidighan eng chong gézitlerdin “Télégraf” gézitining 23-yanwardiki xewiride éytilishiche, xitayning en'gliyediki milyonlighan a'ililerge qarita mikro shekillik özek (microchip) arqiliq jasusluq qiliwatqanliqi her saheni bekmu heyran qaldurghan. Xewerde éytilishi'iche, xitayda ishlepchiqirilghan aptomobil, tonglatqu, lampuchka qatarliqlargha ornitilghan mikro özekler bu xil jasusluq pa'aliyetliri üchün “Qoral” qilin'ghan.

Mezkur jasusluq qilmishi en'gliyening dölet bixeterlikige éghir tehdit peyda qilidighanliqi üchün “Troyan éti” sheklidiki bu xil wasite heqqide en'gliye hökümitige mexsus doklat yollan'ghan. Doklatta körsitilishiche, xitay G5 téxnologiyesining yardimide bu xil a'ile éléktr üsküniliridiki özekler arqiliq shu a'ililerdin toplan'ghan uchurlarni xitaygha yötkep ketken hemde mushu arqiliq istixbarat nishanlirining, jümlidin shexsler we guruppilarning ish-pa'aliyetlirini nazaret qilghan.

Doklatta körsitilishiche, bu xil jasusluq qilmishining xetiri xitayda ishlen'gen “Xu'awéy” téléfonliridinmu éghir bolup, bu hal ötken mezgillerde izchil diqqettin saqit bolup kelgen. Doklatni teyyarlash guruppisining mes'uli, péshqedem diplomat charlés parton (Charles Parton) bu heqte söz qilip, “Biz téxiche bu xeterdin oyghanmiduq. Xitay mushundaq qiliwerse ular tézla chet'el memliketlirini özlirige qaram qiliwalidu” dégen.

Yanwar éyining bashliri bash wezir mehkimisidiki bir aptomobilni rémont üchün chuwughanda mushu xildiki özek bayqalghan hemde tézla buning bash wezir mehkimisidiki her bir heriketni nazaret qilish qorali bolup kelgenliki pash qilin'ghan. Emma doklatta hemmidinmu xeterlik bolghan ishning del “Xitay köchme téléfoni” qatarliq üch chong shirketning mushu xil üsküniler baziridiki mehsulatning 54 pirsentini ishlepchiqiridighanliqi bolghan. Xitaydiki munasiwetlik qanunlar boyiche, xitaydiki barliq shirketlerning hökümet telep qilghan herqandaq sanliq melumatni temin étish mejburiyiti bolghanliqtin xitay hökümiti bu shirketler arqiliq ashu uchurlargha xalighan waqitta ige bolalaydiken.

Doklatta körsitilishiche, ashu üch chong xitay shirkiti mulazimet bilen teminleydighan üskünilerdin kompyutér sahesidiki Dell, Lenovo, HP, Intel qatarliqlar, aptomobil sahesidin Tesla qatarliqlar bar iken. Doklatta mushu ehwallar heqqidiki köpligen sanliq melumatlar körsitilish bilen birge “Erkin we ochuq jem'iyet bolghan gherb dunyasi xitayda ishlepchiqirilghan bu xildiki üskünilerni men'i qilishi, shuningdek xitay heqqidiki uyqusidin oyghinishi lazim” dep xulase chiqirilghan.