“турпан адими” гә тәәллуқ дунядики әң қәдимки иштанниң сири йешилгән

Германийәлик археологлар турпан ойманлиқидин қезивелинған дунядики әң қәдимки иштанниң лайиһәлиниш техникасидики мәхпийәтликни ашкарилиған.

“арс техника” намлиқ журналниң хәвәр қилишичә, 3000 йиллиқ тарихқа игә юң иштан миладидин илгирики 1000-йилдин 1200-йилғичә болған арилиқта турпан ойманлиқида дәпнә қилинған бир қәдимий җәсәткә тәәллуқ икән.

Германийә археологийә институтидики археолог майке вагнер хизмәтдашлири билән биллә 3000 йиллиқ бу иштанни тәтқиқ қилған. Улар бу иштанда ишлитилгән техникиларни техиму яхши чүшиниш үчүн униң көпәйтилгән нусхасини ясап чиққан.

Археологларниң тоқумичилиқ саһәсидики мутәхәссиләрниң ярдими билән елип барған тәтқиқатлириға қариғанда, бу иштанларни ясаш үчүн қәдимки тоқумичилар охшимиған төт хил техникани бирләштүргән болуп, у әслидә мәхсус ат үстидә җәң қилиш үчүн алаһидә лайиһәләнгән иштан икән. Бу иштанда әвришимлик, қолайлиқлиқ вә җәң қилишқа маслишичанлиқ органик һалда бирләштүрүлгән икән.

Дунядики әң қәдимки иштан дәп қаралған бу кийим турпан ойманлиқидики қәдимки қәбристанлиқтин байқалған вә “турпан адими” дәп нам берилгән қәдимки бир җәсәткә тәәллуқ һәмдәпнә буюми икән. Бу җәсәткә юң тоқулма иштан кийдүрүлүп, бәлбеғи бағланған, узун қонҗулуқ өтүк кийдүрүлгән юңдин тоқулған баш кийим кийдүрүлгән икән. Иштанниң асасий лайиһәси бүгүнки күнимиздики иштанға көрүнәрлик дәриҗидә охшисиму, әмма инчикә тәкшүрүлгәндә уларни лайиһиләшкә кәткән тоқумичилиқ сәвийиси интайин йоқири сәвийәдә икән. Бу иштанниң рәхтиниң сүпити дуняда һазирғичә байқалған әң қәдимий юң рәхт, йәни австрийәниң Hallstatt туз кенидин тепилған буниңдин 3000 йиллар илгирики дәвргә аит юң рәхттин көп сүпәтлик һәм әвришмлики йоқири икән. Техиму диққәт қозғайдиғини шуки, бәл, пут қисимлири охшимиған қелинлиқта тоқулған бу иштанниң һәммә қисимлири пүтүн бир парчә һаләттә тоқулған болуп, юң рәхтниң кесилгәнликини көрситип беридиған һечқандақ из йоқ икән.

Хәвәрдә ейтилишичә, “турпан адими” ниң қәбрисидин бир җәң палтиси, бир йүгән-нохта вә зәнҗирләр байқалған болуп, археологлар “турпан адими” дәп нам берилгән бу җәңчиниң өмриниң көп қисмини ат үстидә җәң қилип өткүзгән бир чәвәндаз болуши мумкинликини пәрәз қилишқан.

Археологлар йәнә “турпан адими” кийгән бу алаһидә иштанниң һәм қоллинишчан һәм әплик лайиһәлинипла қалмай, бәлки көрүнүшиму шунчә сипта вә яришимлиқ икәнликини илгири сүргән. Бу иштанниң лайиһәси вә тикилиши йәнә қәдимки оттура асия, сибирийә вадилиридин шәрқий-шималий асияғичә болған бийпаян тупрақлардики инсанлар түркүмлириниң түрлүк мәдәнийәт тәсирлириниму әкис-әттүрүп беридикән.