“Turpan adimi” ge te'elluq dunyadiki eng qedimki ishtanning siri yéshilgen

Gérmaniyelik arxé'ologlar turpan oymanliqidin qéziwélin'ghan dunyadiki eng qedimki ishtanning layihelinish téxnikasidiki mexpiyetlikni ashkarilighan.

“Ars téxnika” namliq zhurnalning xewer qilishiche, 3000 yilliq tarixqa ige yung ishtan miladidin ilgiriki 1000-yildin 1200-yilghiche bolghan ariliqta turpan oymanliqida depne qilin'ghan bir qedimiy jesetke te'elluq iken.

Gérmaniye arxé'ologiye institutidiki arxé'olog mayké wagnér xizmetdashliri bilen bille 3000 yilliq bu ishtanni tetqiq qilghan. Ular bu ishtanda ishlitilgen téxnikilarni téximu yaxshi chüshinish üchün uning köpeytilgen nusxasini yasap chiqqan.

Arxé'ologlarning toqumichiliq sahesidiki mutexessilerning yardimi bilen élip barghan tetqiqatlirigha qarighanda, bu ishtanlarni yasash üchün qedimki toqumichilar oxshimighan töt xil téxnikani birleshtürgen bolup, u eslide mexsus at üstide jeng qilish üchün alahide layihelen'gen ishtan iken. Bu ishtanda ewrishimlik, qolayliqliq we jeng qilishqa maslishichanliq organik halda birleshtürülgen iken.

Dunyadiki eng qedimki ishtan dep qaralghan bu kiyim turpan oymanliqidiki qedimki qebristanliqtin bayqalghan we “Turpan adimi” dep nam bérilgen qedimki bir jesetke te'elluq hemdepne buyumi iken. Bu jesetke yung toqulma ishtan kiydürülüp, belbéghi baghlan'ghan, uzun qonjuluq ötük kiydürülgen yungdin toqulghan bash kiyim kiydürülgen iken. Ishtanning asasiy layihesi bügünki künimizdiki ishtan'gha körünerlik derijide oxshisimu, emma inchike tekshürülgende ularni layihileshke ketken toqumichiliq sewiyisi intayin yoqiri sewiyede iken. Bu ishtanning rextining süpiti dunyada hazirghiche bayqalghan eng qedimiy yung rext, yeni awstriyening Hallstatt tuz kénidin tépilghan buningdin 3000 yillar ilgiriki dewrge a'it yung rexttin köp süpetlik hem ewrishmliki yoqiri iken. Téximu diqqet qozghaydighini shuki, bel, put qisimliri oxshimighan qélinliqta toqulghan bu ishtanning hemme qisimliri pütün bir parche halette toqulghan bolup, yung rextning késilgenlikini körsitip béridighan héchqandaq iz yoq iken.

Xewerde éytilishiche, “Turpan adimi” ning qebrisidin bir jeng paltisi, bir yügen-noxta we zenjirler bayqalghan bolup, arxé'ologlar “Turpan adimi” dep nam bérilgen bu jengchining ömrining köp qismini at üstide jeng qilip ötküzgen bir chewendaz bolushi mumkinlikini perez qilishqan.

Arxé'ologlar yene “Turpan adimi” kiygen bu alahide ishtanning hem qollinishchan hem eplik layihelinipla qalmay, belki körünüshimu shunche sipta we yarishimliq ikenlikini ilgiri sürgen. Bu ishtanning layihesi we tikilishi yene qedimki ottura asiya, sibiriye wadiliridin sherqiy-shimaliy asiyaghiche bolghan biypayan tupraqlardiki insanlar türkümlirining türlük medeniyet tesirlirinimu ekis-ettürüp béridiken.