Хитайниң ишләпчиқириш саһәсидики “мәркәз” лик орни йоқилишқа йүзләнмәктә

Изчил түрдә “дуняниң әрзан баһалиқ әмгәк базири” дәп қарилип келиватқан хитайниң бу саһәдә “мәркәз” болуштәк “салаһийити” йеқинқи мәзгилләрдә тәдриҗий йоқилишқа йүзлиниватқанлиқи мәлум.

Axios Ториниң 5-декабирдики обзорида ейтилишичә, өткән нәччә он йилда дуня иқтисад саһәси зор дәриҗидә хитайдики әрзан әмгәк күчлиригә беқинип кәлгәнлики үчүн нөвәттә бу һал һәрқайси саһәниң зор диққитини қозғашқа башлиған. Җүмлидин “алма” ширкити аллиқачан бир қисим мәһсулат ишләпчиқириш паалийәтлирини хитайдин һиндистанға көчүрүп болған. Шу қатарда хитайниң дуня базириға експорт қиливатқан өй җабдуқлири, кийим-кечәк қатарлиқ саһәләрдики мәһсулатлириму 2016-йилидин тартип зор дәриҗидә төвәнләшкә башлиған. Бу саһәдики бошлуқни болса мексика, вийетнам қатарлиқ дөләтләр толдурушқа башлиған. Бу саһәдики хәлқара мутәхәссисләрдин катрина шедлетски (Katrina Shedletsky) мухбирларға әһвал тонуштуруп “һазир һәммила ширкәт көчүшни ойлишиватиду, һәтта техичә көчүшкә даир бирәр һәрикәттә болмиғанларму шу хиялда” дегән.

Ройтерс агентлиқиниң 6-декабирдики хәвиридә ейтилишичә, әнглийәдики шеффейил халлам университетиниң профессори лавра мурфий (Laura Murphy) башчилиқидики гуруппа шу күни өзлириниң әң йеңи доклатини елан қилған. Доклатта хитайниң аптомобил санаитидики полат, алюмин вәтәпсилийһсулатлири, шуниңдәк батарийә вә башқа електронлуқ үскүнилириниң уйғурларниң мәҗбурий әмгики бәдилигә ишлиниватқанлиқи тәпсили баян қилинған. Буниң билән “аптомобил ишчилири бирләшмиси” (UAW) тездин дуня аптомобил саһәсини бу хилдики “заманиви қуллар әмгики” дин вә униңға бағлинишлиқ болған тәминләш зәнҗиридин йирақ болушқа чақирған.

Обзорда ейтилишичә, хитай һөкүмити механик һалда иҗра қилип келиватқан “вирус юқумини нөлгә чүшүрүш” сиясити бу хил “көчүш” тики бир муһим сәвәб болған. Униңдин башқа һәрқайси чоң ширкәтләр вә сода дунясиниң сәркилири хитайниң дуняви сиясий-җуғрапийә саһәсидә тутқан орниниң “хәтәр” гә бәкрәк йүзлиниватқанлиқини, шундақла хитайниң нопус қурулмисидики ғәйрийлик түпәйлидин келип чиққан әмгәк күчиниң қиммәтләп кетишини қобул қилалмиған. Техиму муһими хитайниң ғәрб дунясини дүшмән, дәп қариши һәмдә русийәниң украинаға һуҗум қилиш мәсилисидә “тарихниң хата тәрипидә турушни таллиши” бу хил “көчүш” тики йәнә бир муһим сәвәб, дәп қарилишқа башлиған.