Iqtisadiy möjizidin alwun'ghiche: xitay iqtisadi amérikadin éship kétemdu?

Yéqinqi mezgillerde xitay toghrisida köp tekrarliniwatqan ibarilerning biri “Yéngidin bash kötüriwatqan iqtisadiy qudret sahibi” dégen mezmundiki teriplesh bolghanliqi melum. Bu bolsa xitay hökümitining yillardin buyan aghzidin chüshürmigen “Sherq kötürüliwatidu, gherp chöküwatidu” dégen bayanlirigha wastilik halda yandiship, tashqiy dunyadikilerge “Xitay rastinla zor derijide qudret tépiwatqan oxshaydu” dégen tesirni bérip kelgen iken. Bolupmu xitay hökümitining 2035-yiligha barghanda “Zamaniwi sotsiyalizim döliti bolush”, xitay döliti qurulghanliqining yüz yilliq xatirisi bolghan 2049-yiligha barghanda xitayning milliy ishlepchiqirish omumiy qimmiti (GDP) ni amérikadin ashuriwétish heqqidiki chuqanliri bir qisim kishilerning meptunluqigha seweb bolghan iken.

28-Dékabir küni oksiford uniwérsitétining proféssori, meshhur iqtisadshunas jorj magnus ependi “Muhapizetchi” gézitide élan qilghan bu heqtiki maqaliside, xitay iqtisadining kelgüsi menzirisi möjize sheklide emes, belki chöldiki alwun sheklide otturigha chiqidighanliqini köp tereplime nuqtilardin tepsiliy sherhiyligen.

Aptorning qarishiche, ötken 30 yil mabeynide xitayning milliy ishlepchiqirish omumiy qimmiti rastinla amérika iqtisadining éshish sür'itidin téz bolghan sür'ette éship mangghan. Emma ötken birnechche yildin bashlap xitayning bu jehettiki éshish sür'iti amérika iqtisadining yérimighimu yetmes sewiyige chüshüp qalghan. Netijide xitayning fontan kebi örlewatqan iqtisadi fontanning toxtash sewiyisige oxshiship qalghan. Yene kélip gérmaniye, sowét ittipaqi we yaponiye 1930-yillardin bashlap özlirining iqtisadta amérikadin éship kétidighanliqini dawrang qilip kelgen bolsimu, emma ularning héchqaysisi bu dawrangni emelge ashuralmighan. Emdilikte bolsa xitay hökümiti bu kona muqamni qaytidin tekrarlimaqta iken. Yene bir yaqtin xitayning meblegh sélish nisbiti eyni waqittiki yaponiye we sowét ittipaqiningkidin yuquri bolsimu, emma kapital yétishmeslik tüpeylidin qerz mulazimitide éghir kirizisqa duch kelmekte iken.

Aptor bu jehette tilgha alghan sewebler qatarida xitayning wirus sewebidin dunya bilen bolghan iqtisadiy alaqisining tosqunluqqa uchrishi, xitay iqtisadining ghayet zor qismini teshkil qilidighan öy-mülük meblighining tetür aylinishi, xitayning iqtisadiy qurulmisidiki ishlepchiqirish bilen istémalning tengpungsizliqi qatarliqlarmu xitay hökümitining “Otturahal kirim sewiyisi” toghrisidiki sho'arlirini lingshitip qoyghan. Netijide shi jinping yéqinqi mezgillerde kirim perqi we rayonlar ara tengpungsizliqni tügitish üchün hedisila “Ortaq güllinish” heqqidiki sözlerni köprek qilidighan bolup qalghan. Halbuki, iqtisadning güllinishi üchün zörür bolghan ijtima'iy muhit nöwette shi jinpingning erkinlikni boghush, idé'ologiyeni kontrol qilish we hakimmutleqliqni kéngeytish urunushlirining qurbanigha aylinip kétiwatqanda, xitay iqtisadining “Güllinishi” emdi peqet chöldiki alwundin bashqa nerse emes iken.