Хитай нопусиниң азийип кетиши зор кризистин бешарәт бәрмәктә

2022-Йиллиқ статистикилиқ мәлуматларға қариғанда хитайда тунҗи қетим өлгәнләрниң сани туғулғанлардин ешип кетиш һадисиси көрүлгән болуп, бир қисим мутәхәссисләр буниң хитай үчүн ғайәт зор бир кризистин бешарәт беридиғанлиқини тәкитлигән.

“ню-йорк вақти” гезитиниң 16-январдики обзорида ейтилишичә, хитай һөкүмити нәччә он йиллап мәҗбурий йосунда йолға қойған “пиланлиқ туғут сиясити” аһалиниң нопус қурулмисини, шуниңдәк яш-қерилиқ пәрқини кәлтүрүп чиқарған әң чоң сүний амил болуп қалған. Буниң билән йеқин кәлгүсидә хитайда ишләпчиқириш билән шуғуллинишқа керәклик әмгәк күчи йетишмәслик кризисиниң дәсләпки шәпилири барлиққа келишкә башлиған. Калифорнийә университетиниң профессори ваң фең бу һәқтә сөз қилип: “хитай әмди нопус җәһәттин алғанда қерилар билән толуп кәткән, шуниңдәк нопус сани шиддәт билән төвәнләватқан бир мәмликәткә айлинип қалиду” дегән.

Обзорда етилишичә, узун йиллап давам қилған “пиланлиқ туғут сиясити” түпәйлидин нөвәттә яшлар билән яшанғанларниң нисбитидә зор тәтүр танасип келип чиққан. Йәнә келип өткән 40 йил ичидә туғулуп чоң болғанларниң мутләқ көп қисми пәрзәнтлик болушни халимайдиған болуп қалған. Һазирқи статистика бойичә болғанда 2035-йилиға барғанда хитайда 400 милйон киши 60 яштин ашидиған болуп, бу һазирқи хитай нопусиниң үчтин биригә йеқин салмақни игиләйду. Йәнә келип һазир юқири пәллигә чиқиватқан таҗсиман вирусниң вабаси техиму көп нопусни йоқ қилиш ролини ойнашқа башлиған.

Гәрчә хитай һөкүмити йеқинда “пиланлиқ туғут сиясити” ни бикар қилип үч пәрзәнтлик болушқа рухсәт қилған, шуниңдәк көп пәрзәнтлик болғанларға түрлүк маддий мукапатларни вәдә қилған болсиму нурғун яшлар бала беқиш хираҗитиниң еғирлиқи, өй баһаси, маарип вә давалиниш чиқимлириниң шиддәт билән өрләп кетиши қатарлиқларни баһанә қилип пәрзәнтлик болушни рәт қилип кәлгән.

Обзорда ейтилишичә, бу хил нопус чекиниши маһийәттә хитай дөлитиниң кәлгүсидики иқтисади вә ишләпчиқириш системисиға ғайәт зор дәриҗидә сәлбий тәсир көрситидиған болуп, хитай иқтисадиниң йеқин кәлгүсидә давамлиқ һалда дунядики иккинчи ‍орунда туруш-туралмаслиқи еғир синаққа дуч келиватқанлиқи мәлум.