Xitay xelq qurultiyining yighinida til we yéziq qanunini tüzüsh teklipi bérilgen

“Shinjang kündilik géziti” ning 4-marttiki xewirige asaslan'ghanda, “Shinjang wekiller ömiki” xitayning 14-nöwetlik memliketlik xelq qurultiyining üchinchi yighinida muxbirlarni kütüwélish yighini ötküzgen. Ular til we yéziq qanuni we jinayi ishlar dewa qanunigha tüzitish kirgüzüshni öz ichige alghan onlarche qanun layihesi we teklip layihelirini tapshurghan.

Mezkur xewerde déyilishiche, “Shinjang wekiller ömiki” de jem'iy 59 wekil bar bolup, Uyghur we xitay qatarliq 11 millettin terkib tapqan.

Xitaydiki “Jenubiy astane” gézitining xewer qilishiche, xitay xelq qurultiyining qanun-tüzüm komitéti milliy rayonlarning öz tilida oqutush élip bérishini xitayning “Asasi qanun'gha xilapliq‚ dep élan qilghanidi. Bu, xitay qanun chiqirish orginining Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazariti 2017-yili 7-ayda höjjet chüshürüp, rayondiki her derijilik mekteplerde Uyghur tilini birdek chekligendin béri tunji qétim bu xil cheklimige chüshenche bergenidi.

Xitay memliketlik xelq qurultiyi qanun-tüzüm komitétining mudiri shén chünyaw, 13-nöwetlik xelq qurultiyi da'imiy komitétining 26-qétimliq yighinida bergen 2020-yilliq xizmet doklatida mundaq dégen: “Xitayning bir qisim yerlik qanun-belgilimiliridiki her derijilik her xil mekteplerde öz millitining til-yéziqini ishlitish yaki shu milletning ortaq tilida oqutush élip bérilishi kérek, dégen belgilime asasi qanun bilen birdek emes, alaqidar orunlarning buni tüzitishi telep qilindi”.

Shén chünyawning tekitlishiche, bu yerlik belgilimiler asasi qanunning 19-maddisidiki “Dölet ortaq tilini we ortaq til-yéziq qanunini algha süridu” dégen maddigha xilap iken. Közetküchiler, xitayning Uyghur tilini ma'aripta chekliginige 7 yildek bolghan bolsimu, lékin buninggha emdilikte “Qanuniy asas” oydurushqa tirishiwatqanliqini ilgiri sürmekte.

Kishilik hoquq teshkilatliri muhajirettiki köp sandiki Uyghurlar Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazaritining Uyghur tilini cheklesh toghrisidiki qararini xitayning hökümitining Uyghur élide élip barghan “Medeniyet qirghinchiliqi” we “Irqiy qirghinchiliq herikitining bir qismi” dep eyiblep kelmekte. Atalmish “Shinjang wekilliri” ning yighinda otturigha qoyidighan til mesilisige a'it qanun layihesining xitayning Uyghur tilini ma'arip we bashqa sahelerde yoqitish siyasitining éhtiyajigha maslishidighanliqi, hergizmu Uyghur tilini ma'aripta qollinishini qoghdashni telep qilmaydighanliqi ilgiri sürülmekte.