Awam palatasi xitayni “Tereqqiy qiliwatqan dölet” katégoriyesidin chiqiriwétish qarari aldi

Amérika awam palatasi yéqinda ikki partiye ezaliri birdek qollighan shara'itta xitayni “Tereqqiy qiliwatqan dölet” katégoriyesidin chiqiriwétish heqqide qarar aldi. Obzorchilar birdek bu halni xelq'ara shara'it we xitayning emili ehwali keltürüp chiqarghan ré'alliq, dep qarash bilen birge “Bu hal amérika hökümitining xitaygha bolghan nepritining téximu éship mangghanliqining bir türlük ipadisi” dep xulase chiqarghan.

“Forbés” zhurnilining 29-may sanida élan qilin'ghan milton ézrati (Milton Ezrati)  imzasidiki obzorda éytilishiche, xitay tunji bolup dunya soda teshkilatigha eza bolghan 1999-yilidiki ré'alliq heqiqetenmu xitayning “Tereqqiy qiliwatqan dölet” dep qarilishini teqezza qilghan. Chünki shu waqittiki xitayning otturiche kirim sewiyesi, import we éksport sewiyesi, meblegh sélish sahesidiki ehwali birdek uning bashqa köpligen döletlerge oxshash tereqqiy qiliwatqan dölet ikenlikini namayan qilghan.
Halbuki ötken 20 yilda xitayning ehwalida ghayet zor özgirish barliqqa kelgen. Xitay tézdin dunyadiki ikkinchi zor iqtisadiy quwwet sahibi bolush bilen birge 2022-yilining özidila 20 tirilyon amérika dolliriliq mehsulat ishlepchiqarghan.

Xitaydiki döletlik otturiche kirim sewiyesi hazir 12 ming amérika dollirigha yetken bolup, dunya bankisi “Yuqiri kirim sewiyesi” dep békitken 13 ming amérika dolliriliq ölchemge yéqinlap qalghan. Xitayning import we éksport miqdari dunyaning 21 pirsentini, meblegh sélish kölimi we miqdari dunyaning sekkiz pirsentini teshkil qilghan. Xitayning “Bir belbagh bir yol qurulushi” gha salghan meblighi 850 milyard amérika dollirigha yetken. Mushundaq tereqqiyat sewiyesige yétip bolghan xitayning dawamliq türde özini “Tereqqiy qiliwatqan dölet” dégen katégoriyege mensup qilip turup, dunya bankisi we bashqa xelq'araliq ‍organlarning iqtisadiy yardimige érishishi nöwette barghanséri köp qarshi pikirge duch kélishke bashlighan. Téximu muhimi “Tereqqiy qiliwatqan dölet” dégen qalpaq astida xitay dunya soda teshkilati békitken import-éksport baj miqdarini özgertish, iqtisadiy saheler üchün tölem élish, xelq'aradin qerz élin'ghan ghayet zor miqdardiki meblegh üchün tölinidighan ösüm nisbitini töwenlitish dégendek köpligen türlerdin menpe'etlinish pursitige érishiwalghan.

Amérika awam palatasining bu qarari élan qilin'ghandin kéyin xitay hökümiti buninggha qattiq naraziliq bildürgen. Xitay hökümitining kaniyi bolghan “Yershari waqti géziti” bu heqte obzor élan qilip : “Bu qarar dölitimizning tereqqiyat xirajitini ashurup, bizning qurbimiz yetmeydighan xelq'araliq mejburiyetlerni üstimizge élishqa mejburlashtin bashqa ish emes” dégen. Xitay kompartiyesi merkiziy tashqi ishlar ishxanisining mudiri wang yi bu heqte söz qilip: “Nechche on yil tereqqiy qilghan bir döletni nechche esir tereqqiy qilghan sana'et döletliri bilen oxshash mejburiyetni üstige élishqa mejburlash adaletlik qarar emes” dégen.