Америка хитайни бу йилму “диний әркинликкә бузғунчилиқ қилишта алаһидә әндишә қилинидиған дөләт” тизимликигә киргүзгән

Америка ташқий ишлар министири антони блинкен 4-январ күни американиң 2024-йиллиқ “диний әркинликкә бузғунчилиқ қилишта алаһидә әндишә қилинидиған дөләтләр тизимлики” ни елан қилған.

Блинкенниң баянатидин мәлум болушичә, хитай бу йилму американиң диний әркинликкә бузғунчилиқ қилишта алаһидә әндишә қилидиған дөләтләр тизимликигә киргүзүлгән. Бу америка дөләт мәҗлисиниң 1998-йили “йәр шари диний әркинлик қануни” мақуллап, америка ташқий ишлар министирлиқи “диний әркинликкә бузғунчилиқ қилишта алаһидә әндишә қилинидиған дөләтләр тизимлики” елан қилип келиватқан 25 йилдин бери, хитайниң ‍изчил түрдә йәнә бир қетим бу тизимликтин орун елишидур.

Америка ташқий ишлар министирлиқи өзиниң йиллиқ кишилик һоқуқ вә диний әркилик доклатлирида, хитайниң уйғурларға қарита ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәт садир қилишни давамлаштуруп келиватқанлиқи; бейҗиң һөкүмити уйғурларниң диний әркинликигә бузғунчилиқ қилип, уларниң диний ибадити, , иллий әнәнилирини чәкләп келиватқанлиқини әскәртип кәлгән. Америка ташқий ишлар министири блинкенниң 4-январ елан қилған язма баянатида көрситишичә, америка хитайдин сирт бу йил йәнә берма, куба, шималий корейә, еритирийә, иран, никарагуа, русийә, пакистан, сәуди әрәбистан, таҗикистан вә түркмәнистанларниму “диний әркинликкә бузғунчилиқ қилишта алаһидә әндишә қилинидиған дөләтләр тизимлики” гә киргүзгән. Блинкенниң язма баянатида мундақ дейилгән: “һөкүмәтләрниң аз санлиқ милләт әзалириға вә уларниң диний ибадәтханилириға һуҗум қилиш, өзини тинч ипадилигүчиләргә ‍обчә зораванлиқ қилиш, узун муддәтлик қамаққа һөкүм қилиш, чегра һалқиған бастуруш, диний җамаәтләрни зоранванлиққа чақириш, шундақла дуняниң нурғун җайлирида йүз бериватқан башқа зораванлиқларға хатимә берилиши керәк.”

Һалбуки, америка диний әркинлик комитети 5-январ елән қилған доклатида, американи өз ичигә алған “санаәтләшкән 7 дөләт гуруһи” хитайниң тибәт вә уйғур районидики дәпсәндичиликини әйиблигән болсиму, лекин бу ‍өзара маслашқан конкирет бир сиясәткә айлиналмиди, дәп қариливатқанлиқи илгири сүрүлгән.