Xitay ölkiliride oquwatqan Uyghur oqughuchilar qattiq kontrol qilinmaqtiken

“Zimistan” torining yéqinda xewer qilishiche, ichkiri xittayning her qaysi ölkiliride oquwatqan Uyghur oqughuchilarmu qattiq nazaret astigha élin'ghan bolup, ularning özining milliy we diniy kimlikini ipadilishi cheklen'gen.

Xewerde bildülüshiche, xitay hökümiti “Shinjangdiki qalaq milletlerge yardem qilish” üchün ularning perzentlirini ichkiri xittayda oqutuwatqan bolup, emeliyette bu xitay hökümitining az sanliq milletlerni xitaylashturush siyasitining bir qismi iken.

Ichkiri xitayning fujyen ölkisi ottur mektipining oqutquchisi “Zimistan” torigha bergen uchurida, Uyghur, qazaq oqughuchilarning kündilik turmushini qattiq nazaret qilidighanliqini, oqughuchilar ders oquwatqan waqitta ularning yatiqigha kirip, din'gha a'it nersilerning bar-yoqluqini tekshüridighanliqini éytqan. Yerlik saqchilar yene oqughuchilarning yanfonini da'im tekshüridiken, bir Uyghur oqughuchi tordin hökümetke qarshi widiyoni körüp qalghanliqi üchün bixeterlik idarisi teripidin tekshürülgen. Shendungluq bir oqutquchi öz mektipidiki Uyghur oqughuchilarning her qandaq diniy pa'aliyet bilen shughullinishigha, hetta tamaqtin kéyin du'a qilishighimu yol qoymaydighanliqini éytqan.

Xewerde éytilishiche, xéylongjiyangdiki bir aliy mektepte oquydighan Uyghur qiz özining bu mektepning 2-yilliqidin bashlap nazaret qilinip kéliwatqanliqini éytqan bolup, héyt yaki tetil künliridin ilgiri Uyghur oqughuchilar mekteptin ayrilsa bolmaydiken. Fujiyendiki bir aliy mektepning yétekchisi Uyghur oqughuchilarning kündilik herikitini nazaret qilip turidighanliqini, derstin chüshkendin kéyin ularning néme ish qilidighanliqi békitip béridighanliqini éytqan؛ ular yene Uyghur oqughuchilarning tam atlap chet'elning tor béketlirini köridighan-körmeydighanliqi, öz ichide guruppa qurghan-qurmighanliqi dégendek ishlarni tekshürüp turidiken. Uyghur oqughuchilarni közitish mexpiy élip bérilidighan bolup, oqutquchilar xitay bixeterlik organlirining telipi boyiche ish qilidiken.