Хотәндә чақирилған “тәриқәт дини муһакимә йиғини” дики пикирләр диққәт қозғимақта

Вашингтондин мухбиримиз әзиз тәйярлиди
2024.10.01

Хитай башқурушидики “хитай хәвәрлири тори” ниң 29-сентәбирдики хәвиридә ейтилишичә, хитай тәриқәтчиләр (Taoism) бирләшмиси шу күни хотән шәһиридә “хитайдики тәриқәтчиликниң заманивилиққа йүзлиниши” темисида мәдәнийәт муһакимә йиғини чақирған. Хитай тәриқәтчиләр бирләшмисиниң рәиси ли гуаңфу йиғинда алаһидә сөз қилип “қурум мәдәнийити болса җуңхуа мәдәнийитиниң мәнбәлиридин бири, шундақла тәриқәтчилик етиқадиниң муһим мәнбәси” дәп көрсәткән.

Хәвәрдә ейтилишичә, ли гуаңфу тәриқәтчиликниң бир муһим мәнбәси хотән икәнликигә тәриқәтчиликтики қурум (коенлун) теғи вә қәдимий умай илаһи (ши ваңму) һәққидики ривайәтләрни мисал қилған. Уйғур зиялийлиридин қурбан вәлиниң тәтқиқ қилишичә, қәдимки хитайлар түркий хәлқләрдики әң қәдимий аял илаһ болған “умай ана” ни өзләштүрүп өзиниң қиливалған. Бу һал түркий хәлқләрдин болған табғачларға хас “мулән” образини хитайларниң кейинки вақитларда өзиниң қиливалғанлиқидәк тарих оғрилиқини әслитиду.

Дәрвәқә, уйғур елидики қәдимий мәдәнийәт мәркәзлиридин болған хотән райони миладиниң алди-кәйнидә һиндистандики буддизм етиқадиниң шәрқ дунясиға тарқилишида көврүклүк ролини ойниған. Бу райондин хитай оттура түзләңликигә тарқалған буддизм етиқади кейинчә японийә вә корейә қатарлиқ җайларға тарқалған болуп, буддизмниң бу шәкилдики тарқилиши бирдәк “асия мәдәнийәт тарихидики дәвр бөлгүч вәқәләрниң бири” дәп қарилип кәлмәктә. Әмдиликтә хитай һөкүмитиниң бундақ бир тарихий реаллиқни өзлириниң сиясий тәшвиқатиға қорал қилиши буниңдики мәқсәтләр һәққидә гуманлар туғдурмақта.

Техиму қизиқарлиқи, йиғин иштиракчилири хотән районидики тәриқәтчиликкә мунасивәтлик әнәниләрни чоңқур қазғанда буниң “шинҗаңни мәдәнийәт арқилиқ озуқландуруш” ни алға сүрүшкә пайдилиқ болидиғанлиқини тәкитлигән. Буму хитай һөкүмитиниң уйғур елидики мәдәнийәт саһәсигә қаратқан қирғинчилиқиниң шолисини намаян қилған.

Нөвәттә хитай һөкүмитиниң “хотән райони қәдимий җуңхуа мәдәнийитиниң мәнбәлиридин бири” дәп бу йосунда ашкара давраң қилиши, йәнә бир яқтин хотән райониниң уйғурларға тәвә икәнликини инкар қилиши, әксичә бу районниң “қәдимдин тартип хитайниң земини” икәнликини қанунлаштуруш урунуши, дәп қариливатқанлиқи мәлум.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.