2023-Йили хитайда тутулған язғучилар 100 дин ешип кәткән
2024.05.01
Ши җинпиңниң һакиммутләқ сиясити давам қиливатқан бир мәзгилдә, хитайниң мәдәнийәт саһәсидә көзгә көрүнгән шәхсләр, болупму сөз әркинликигә һәммидин әһмийәт беридиған язғучилар зәрбигә учриған.
Әнгилийәдә чиқидиған “муһапизәтчи” гезитиниң 1-май күни хәвәр қилишичә, хитайда 107 язғучи өз әсәрлири, нәшир қилған китаблиридики бәзи мәзмунлар түпәйлидин түрмигә ташланған, уларниң ичидә көпинчиси торда пикир баян қилиш, “җәмийәттә талаш-тартиш пәйда қилиш” җинайити билән әйибләнгән.
Америка қәләмкәшләр җәмийити 1-май күни елан қилған “2023-йиллиқ йезиқчилиқ әркинлики санлиқ мәлумат көрсәткүчи” доклатида, хитайда тутулған язғучиларниң тунҗи қетим 100 дин ешип кәткәнлики қәйт қилинған.
Доклаттики мәлуматқа асасланғанда, дуня бойичә 339 язғучи әркин пикир қилғанлиқи сәвәбидин тутулған болуп, хитайда тутулған язғучи бу санниң үчтин бир қисмини игилигән. Хитай һөкүмити 107 язғучини түрмигә ташлап, мәһбус язғучилири әң көп дөләткә айланған.
Америка қәләмкәшләр җәмийитиниң рәиси җеймес тагер (James Tager) бу һәқтә мундақ дегән: “хитайда пикир баян қилип җазаланған язғучилардин өлгәнләрниң сани бу йәрдә берилгән мәлуматтин көп. Бу техи һөкүмәтниң җазасидин қорқуп өзини тәкшүргәнләрни өз ичигә алмайду”.
Доклатта көрситилишичә, торда яки мәтбуатта елан қилған әсәрлири вә пикирлири билән җазаланған язғучиларниң көпинчиси “җәмийәт еңини қалаймиқан қилиш” билән әйибләнгән болуп, сақчилар һәр хил намлар билән халиғанчә җинайәт артқан.
Хәвәрдә мундақ дейилгән: “шинҗаңдики язғучилар қаттиқ бастурушқа учриған. Улар мусулман хәлқ болуп, өткән 10 йилда хитайниң еғир дәриҗидики сиясий вә мәдәнийәт бастурушиға учриған. Уйғур шаири гүлниса имин 17 йиллиқ кесилгән, чүнки у ‛миң бир кечә‚ намидики бир йүрүш шеирларни язғанлиқи үчүн, ‛бөлгүнчиликни тәшвиқ қилған‚ дәп қариланған”.
Мәлум болғинидәк, хитай һөкүмити 2016-йилидин башлапла уйғур зиялийлириға, җүмлидин “идийәсидә мәсилә бар” дәп қаралған язғучиларға зиянкәшлик қилишни башлиған болуп, көзгә көрүнгән язғучи-шаирлардин пәрһат турсун, абдуқадир җалалидин, әхтәм өмәр, адил туняз, абләт абдурешит бәрқи, ясинҗан садиқ чоғлан, аббас монияз қатарлиқларниң һазирғичә түрмидә икәнлики мәлум.