Мутәхәссисләр: “хитайға қаритилған йерим өткүзгүч өзәк җазаси кеңәйтилиши лазим!”

Америка һөкүмити йеқинқи йиллардин буян хитайниң юқири пән-техника саһәсидики оғрилиқ қилмишлириға тақабил туруш үчүн, бир қатар чариларни иҗра қиливатқан болуп, йерим өткүзгүчлүк өзәк (chip) саһәсидики җаза тәдбирлири буниң әң муһим тәркибий қисми болуп кәлмәктә.

Мәзкур өзәкләрниң һәрбий, санаәт вә сода саһәлиридики һәл қилғуч роли түпәйлидин йеқинқи мәзгилләрдә бир қисим мутәхәссисләр вә көзәткүчиләр америка һөкүмити хитайға қарита иҗра қиливатқан йерим өткүзгүчлүк өзәк саһәсидики җаза тәдбирлирини һазирқи көләмдин техиму кәң саһәгә раваҗландуруши лазимлиқини, шу арқилиқ хитай билән болидиған пән-техника саһәсидики риқабәттә үстүнлүкни сақлап қелишни тәшәббус қилишқа башлиған.

“ташқи сиясәт” журнилиниң 3-апрелдики обзор мақалисидә көрситилишичә, америка билән хитай оттурисидики пән-техника риқабитидә америка һөкүмити хитайниң нөвәттики өзәк ишләпчқириш иқтидарини чәклийәлмисә, у һалда хитай йеқин кәлгүсидә америка вә униң иттипақдашлириниң сода вә истратегийә саһәсигә зор апәтләрни пәйда қилиши еһтималдин йирақ әмәс икән.

Өзәкләрниң чоң-кичиклики адәттә нанометир (nanometer) бирлики бойичә һесаблинидиған болуп, кичикрәк өзәкләрниң иш сүрити тез болиду. Болупму 16 нанометирдин кичик болған өзәкләрни ишләпчиқириш әң қийин болуп, нөвәттә буниңдики асаслиқ ишләпчиқарғучи ширкәтләр японийә вә голландийәгә мәркәзлик топланған.

Мақалидә көрситилишичә, америка һөкүмити 2022-йили өктәбирдә “америка ширкәтлири вә инженерлири хитайниң 16 нанометир яки униңдин кичикрәк һәҗимдики йерим өткүзгүчлүк өзәк ишләпчиқиришиға ярдәмлишишигә болмайду” дегән бәлгилимини елан қилған. японийә вә голландийәдики өзәк ясиғучи ширкәтләрму мушуниңға охшап кетидиған бәлгилимиләрни қобул қилған. Әмма байдин һөкүмити хитайни сандан мәркәзлири, әқлий телефонлар, тәқлидий әқил қатарлиқ саһәләрдә ишләйдиған юқури сәвийидики өзәкләрни ясиялмас қилишни көзләватқанда бу тәдбирләрниң йетәрлик болмайватқанлиқи барғансери ашкарилинишқа башлиған. Болупму 16 нанометирдин 40 нанометирғичә болған оттура һәҗимдики ‍өзәкләр адәттә америка җәмийитидики күндилик һаятта кәм болса болмайдиған аптомобил, ян компютер, тахта компютер қатарлиқларниң ачқучлуқ қисми болуп, һазирқи җаза тәдбирлири хитайни бу хил һәҗимдики өзәкләрни ясашта йетәкчи орунға чиқивелиштин тосуп қалалмайду. Хитай болса нөвәттә дәл мушу хил өзәкләрни ишләпчиқиришни тездин кеңәйтиватқан болуп, уларниң бу саһәдики байрақдар ширкити болған “хәлқара йерим өткүзгүчлүк өзәк ишләпчиқириш ширкити” (SMIC) һази 28 нанометирлиқ өзәк ясаш завутлирини шаңхәй, бейҗиң, тйәнҗин, шенҗен қатарлиқ шәһәрләргә кеңәйтип болған.

Апторлар мушу хил реаллиқни омумлаштуруп, америка һөкүмити нөвәттики йерим өткүзгүчлүк өзәк саһәсидики җаза тәдбирлирини тездин кеңәйтиши лазим, дегән хуласини оттуриға қойиду. Уларниң пикричә, шундақ болғандила хитайни өзәк саһәсидә давамлиқ һалда тәйвәнгә беқинди болуш вәзийитидин қутулалмас қилип қоюшқа болиду. Техиму муһими, хитайға уларниң әмилийәттә америка вә униң иттипақдашлириға шилтиң атқудәк қудритиниң йоқ икәнликини тонутуп қойғили болиду.