Arxip
2014-12-28
19 - 20 - Esirlerde dunyadiki chong döletler Uyghur diyarigha köngül bölgen. Bu döletler char rusiye, manju impéryesi, engiliye, osmanli impériyesi idi. Bularning ichide rusiyening tesiri nahayiti zor bolghan. Türkiye xajettepe uniwérsitéti tarix fakultéti oqutquchisi dr. Erkin ekremning éytishiche, char rusiye xitayning bu zéminni igilishide muhim rol oynidi. Hetta xitaygha qoral - yaraq yardem qildi u, söhbitimizning axirida rus arxiplirining 19 - 20 - esir Uyghur tarixini tetqiq qilishta muhim ikenliki, we bundin kéyinki tetqiqat üchünmu zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qilip ötti. Töwende uning bilen élip barghan söhbitimizni anglitimiz.
2014-12-21
1997 - Yili ghulja weqesidin kéyin xitay dölet re'isi jiyang zémin, xitay xelq qurultiyi re'isi li péng qatarliq rehberler arqa - arqidin türkiyeni ziyaret qilip, türkiye hökümitini türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatlirining pa'aliyetlirini chekleshni telep qilghan idi. Shuning bilen mes'ut yilmaz bash ministirlik wezipisini ötewatqan birleshme hökümet 1998 - yili 12 - ayning 23 - küni 36 - nomurluq mexpiy höjjetni chiqirip, türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatlirining pa'aliyetlirini chekligen idi.
2014-12-15
1881 - Yildin bashlap Uyghur élidin, bolupmu ili wilayitidin yettisu tewesige köplep Uyghurlar köchüp chiqishqa bashlighan idi. Ular hazirqi almata wilayitining asasen panfilof, Uyghur, emgekchiqazaq, talghir nahiyilirige orunliship, köpligen yézilarni berpa qildi. Deslep köchüp kelgenler turushluq jay bolmighanliqtin intayin köp azablarni tartishqa toghra keldi. Ene shu yézilarning biri chélek tewesige jaylashqan bayséyit mehellisidur.
2014-11-02
Uyghur xelqining ataqliq muzikanti, péshqedem muzika ustazi musajan rozi bu yil 90 yashqa kirdi. Musajan rozi qabil we talantliq muzikant bolupla qalmastin belki 1944 - 1949 - yilliridiki daghdughiliq milliy azadliq inqilabining ishtrakchisi, milliy armiyening batur plimotchisi süpitide jenglerge qatniship, baturluq körsetken qehriman jengchi idi.
2014-11-02
Uyghurlarning tili, edebiyati, tarixi, sen'iti we bashqimu saheliri boyiche tetqiqatlar ötkenki esirning 50 - yilliridin kéyin keng da'iride ewj alghan idi. Bu yönilishte bolupmu sowét Uyghurshunas alimlirining alahide töhpe qoshqanliqini éytish kérek. Uyghurshunasliq ilmini téximu rawajlandurush, uning tetqiqat sahelirini yenimu kéngeytish, dunya miqiyasidiki uning rolini kücheytish we Uyghurshunaslar arisidiki öz'ara alaqilerni mustehkemlesh shu waqitlarda eng muhim wezipilerdin bolghan idi.
2014-08-31
Ötkenki esirning 30-yilliri xojiniyaz haji rehberlikidiki qumul déhqanlirining azadliq herikiti arqisida meydan'gha kelgen sherqiy türkistan islam jumhuriyitini yoqitishta we uning rehberlirini jismaniy ujuqturushta shing shisey sowét ittipaqining her tereplime yardimige tayan'ghan idi.
2014-08-24
Uyghur milli herikitining muhim shexisliridin biri bolghan polat qadiri turfani bundin 44 yil burun 8 - ayning 26 - küni türkiyening istanbul shehride alemdin ötken. U, bir tarixchi we jurnalist bolush süpiti bilen yézip qaldurghan eserliri türkiyediki sherqiy türkistan tetqiqati bilen shughulliniwatqan kishiler üchün muhim tarixiy menbe bolmaqta.
2014-08-24
Yéqinda almata shehiride ataghliq sha'ir abduméjit döletofning ijadiyitige béghishlan'ghan xelq'ara ilmiy muhakime yighini ötti. “Tinchliq dunyasi” teshkilatining uyushturushi bilen ötken mezkur xatirilesh pa'aliyitini teshkilat prézidénti, iqtisad penlirining doktori, proféssor abén nurmanof kirish söz bilen achti. U mundaq pa'aliyetlerning bügünki kündiki ehmiyitini atap kélip, sha'ir ijadiyitining ikki xelq otturisidiki dostluq alaqilirining mustehkemlinishidiki ornigha munasip bahasini berdi.
2014-06-29
Uyghur diyaridin yétiship chiqqan tunji Uyghur pelsepe penliri doktori abduréyimjan tursun wapatining bir yilliqi munasiwiti bilen merhumni dunyaning her qaysi jaylirida yashawatqan qérindashliri, sawaqdashliri, pikirdashliri séghinish ichide eslimekte.
2014-06-22
2014 - Yili, 6 - ayning 14 - küni Uyghurlarning 20 - esirde ötken meshhur tarixchisi we siyasiy rehberliridin biri muhemmed imin bughraning alemdin ötkenlikining 49 - yilliqi tolghan kün. Kichiklikidin béri muhemmed imi n bughrani tonuydighan, bundin 49 yil ilgiri enqerede bughraning depin murasimigha qatnashqan erkin alptékin ependi özining muhemmed imin bughra heqqidiki eslimilirini bayan qildi.
2014-06-22
Ötkenki esirning 40 - yilliri meydan'gha kelgen sherqiy türkistan jumhuriyiti musteqilliq, azadliq we barawerlik idiyilirini xelq ammisi arisida terghib qilish meqsitide öz metbu'atini rawajlandurushqa alahide köngül böldi. Bolupmu bu muhim ishqa hökümet rehberlirimu yéqindin arilashqan idi. Hazir almata shehiride ene shu gézit we jurnallarda xizmet qilghan kishilerni uchritishqa bolidu. Shularning biri 87 yashliq wapaxan iminhaji oghli qurbanof hazir almata shehiride istiqamet qilmaqta.
2014-05-18
Ottura asiya we türkiyedin qalsa eng köp Uyghur olturaqlashqan döletlerdin biri se'udi erebistan. Epsuski se'udi erebistandiki 1 - 2 - ewlat Uyghurlar wapat bolup, tügey dep qalghan bolup, üchinchi ewlad Uyghurlar ana tilini untup ketken.
2014-05-18
Uyghur élining 19 - esirning 60 - yilliridiki milliy istiqilaliyet heriketliri heqqide 19 - esirde ötken Uyghur tarixchilirimu bir qatar eserlerni yézip qaldurghan bolup, shularning ichide molla musa sayramining “Tarixi eminiye” namliq eskiri 1864 - yilidiki kuchar qozghilingini bilishte we yaqup beg rehberlikidiki qeshqeriye dölitining ehwalini chüshinishte muhim menbedur.
2014-05-18
Turpan diyarida yashap yéqinqi zaman Uyghur tarixigha zor tesirlerni körsetken muhitilar jemetide anche köp tilgha élinmighan, emma Uyghur ma'aripigha qoshqan töhpiliri seweblik shéng shisey türmiside qetli qilin'ghan bir shexs bar. U bolsimu, gosul muhitidur.
2014-05-11
9 - May küni türkiyede tonulghan türkshunas jenggiz alyilmaz ependi “Tarixiy menbe we ispatlar boyiche türk tarixi” mawzusida doklat berdi. Türkiye til tetqiqat idarisining zalida ötküzülgen doklat bérish yighinigha türk til tetqiqat idarisi mes'uli mustafa qachalin ependi, tonulghan tilshunas zeynep qorqmaz xanim qatarliq 500 din artuq oqutquchi - oqughuchi qatnashti.
