“5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” nyo-yorktiki b d t bash shitabi aldida namayish arqiliq xatirilendi

Muhajirettiki Uyghurlar her yili türlük pa'aliyetler arqiliq xatirilep kéliwatqan xatire künlerning biri “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” hésablinidu. Chünki bu qirghinchiliq Uyghur diyaridiki basturushning bir qétimliq burulush nuqtisi bolup, Uyghurlar teshkilligen tinch namayishning qoralliq basturushqa duch kélidighanliqini ashkara jakarlighan idi. Chünki 1997-yili 5-féwral küni qolida tömürning sunuqimu yoq yüzligen Uyghur yashliri ghulja shehirining chong kochisida kolléktip namayish qilip, xitay hökümitining “Meshrep” pa'aliyitini chekligenliki hemde bir türküm Uyghur yashlirini bigunah qolgha alghanliqigha naraziliq bildürgen. Emma bu xil tinch shekildiki telep qoyush herkitini “Dölet hakimiyitini aghdurup tashlash urunushi” dep xulasiligen xitay hökümiti qoralliq saqchi qisimliri we muntizim armiye arqiliq bu yashlargha oq chiqarghan. Shuning bilen birge namayish basturulghandin kéyin öymu-öy adem tutup, ghuljaning bügünki zaman tarixidiki eng zor bir qétimliq basturushni emelge ashurghan. Aridin uzun ötmey bir qisim yashlarni ölümge we éghir qamaqqa höküm qilghan. Bir qisim shahidlar “Az dégendimu mingdin artuq Uyghur tutqun qilindi. Yüzdin artuq adem étip tashlandi” dep qaraydighan bu hadise, Uyghur hazirqi zaman tarixida “5-Féwral qirghinchiliqi” dep atalghan idi.

2023-Yilidiki “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ni xatirileshtiki bir muhim pa'aliyet 5-féwral küni nyo-york shehridiki birleshken döletler teshkilati bash shitabi aldida ötküzüldi. Dunya Uyghur qurultiyi, Uyghur herkiti teshkilati, Uyghur akadémiyisi qatarliq teshkilatlar birlikte uyushturghan bu namayishta ay-yultuzluq kök bayraq we “5-Féwral qirghinchiliqi” diki bir qisim shahidlarning bash süretliri alahide namayen qilindi. Namayishqa yene jenubiy mongghuliye musteqilchiliri we bir qisim yehudi teshkilatlirining wekillirimu qatnashti.

Dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining mu'awin re'isi élshat hesen aldi bilen söz élip, “5-Féwral qirghinchiliqi” ning arqa körünüshi heqqide qisqiche melumat berdi. Shundaqla “Biz bu meydanda Uyghurlarning erkinliki we sherqiy türkistanning musteqilliqini telep qilimiz” dédi.

Shuningdin kéyin Uyghur akadémye'isining re'isi doktur réshat abbas, Uyghur pa'aliyetchiliridin turdi ghoja, abdulhekim idris, arslan hidayet qatarliqlar söz élip, bu qirghinchiliqning özliri, shuningdek Uyghur jem'iyiti üchün némilerdin dérek béridighanliqi heqqide söz qildi. Shuning bilen birge b d t din hélimu dawam qiliwatqan Uyghur qirghinchiliqini toxtitish, xitay hökümitining jawabkarliqini soraqqa tartish, eyni waqitta natsistlar gérmaniyesini küchlendürgen'ge oxshash xitayning fashistik tebi'itini kücheytidighan soda we meblegh sélish pa'aliyetlirige chek qoyush, xitay heqqidiki xam xiyallardin oyghinishni telep qildi.

Nutuq pa'aliyitidin kéyin namayishchilar “Uyghurlargha erkinlik”, “Uyghurlar adalet izleydu”, “Lagérlar taqalsun”, “Sherqiy türkistan'gha erkinlik” dégendek mezmunda sho'ar towlidi.

Namayishning ikkinchi basquchida namayishchilar xitayning birleshken döletler teshkilatida da'imiy turushluq wekiller ömiki binasi aldigha toplandi. Bu jaydimu xitay hökümitining Uyghurlarni basturushi, Uyghurlarning qirghinchiliqqa uchrishi qatarliq ré'alliq heqqide nutuqlar sözlendi. Shuningdek xitay hökümitige qarshi sho'arlar towlandi.

Namayishtin kéyin ilshat hesen ayrim ziyaritimizni qobul qilip, bu namayishni b d t binasi aldida orunlashturushta Uyghurlarning awazini anglitish, shuningdek Uyghur qirghinchiliqigha bolghan diqqetni qozghash meqset qilin'ghanliqni alahide tekitlidi.

Ilshat hesenning bildürishiche, bu xildiki namayishlar yalghuz shéhidlerni xatirileshtin bashqa yene yashlarni terbiyeleshtimu muhim ehmiyetke ige iken. Shunga u shara'iti yar bergen Uyghurlarning hemmisige öz qehrimanlirini yadlash mejburiyiti artilghan, dep qaraydighanliqini alahide tilgha aldi.

Bu yilqi “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ni xatirilesh pa'aliyiti dunyaning herqaysi jaylirida, jümlidin amérika, kanada, gérmaniye, türkiye qatarliq döletlerdiki birqanche sheherdimu ötküzüldi. Amérika paytexti washin'gton shehridiki Uyghur teshkilatlirimu oxshimighan shekillerde bu künni xatirilidi.