Bir shahitning “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi” heqqidiki bayani

Muxbirimiz sada
2019.07.05
ayallar-5-iyulyigha-zare.jpg Xitay qoralliq küchliri 5-iyuldiki tinchliq namayishini qoralliq basturghandin kéyin, erliri we balilirining iz-dérikini bilelmey yigha-zar qiliwatqan ayallar. 2009-Yili 9-iyul, ürümchi.
AP

2009-Yili 25-iyun kéchisi gu'angdung ölkisi shawgu'en shehiri shüri oyunchuq zawutida ishlewatqan Uyghur ishchilar shu jaydiki xitaylarning kolléktip hujumigha uchraydu. Weqedin kéyin xitay hökümitining bu weqede ölgen Uyghurlarning sanini yoshurushi, birmu xitayning jinayi jawabkarliqi sürüshtürülmesliki seweblik 5 ‏-iyul küni ürümchidiki aliy mektep oqughuchiliri xelq meydanigha yighilip aptonom rayonluq hökümetning bu mesilige chüshendürüsh bérishini tinchliq bilen telep qilidu.

Halbuki, xitay hökümiti ularning qanunluq teleplirini anglashning ornigha ulargha zorawanliq qollinip, namayishchilargha oq chiqirishqa bashlaydu.

Namayishchilar her terepke qéchishqa mejbur bolidu. Saqchilar xelq meydanigha yighilghan Uyghurlarnila emes, belki közge körün'gen barliq Uyghurlarni nishanlighanliqi üchün bashqa Uyghurlarmu qéchishqa mejbur bolidu. Bezi Uyghurlar xitay saqchilirining bigunah Uyghurlarni oqqa tutqanliqigha chidimay, udul kelgen xitay puqralirigha hujum qilidu.

Guwahchilarning bildürüshiche, shu küni kechte ürümchining Uyghurlar topliship olturaqlashqan rayonlirida tok öchürülidu. Xitay saqchi we qoralliq saqchilirining Uyghurlarni qoghlap étishi dawamlishidu. Xitay axbarati shu küni ölgenlerning 190 din, tutulghanlarning ikki mingdin ashidighanliqini, ölgenlerning köpinchisining xitaylar ikenlikini xewer qilidu.

Xitay hökümiti axbarat we sanliq melumatlarni qattiq kontrol qilghanliqi, Uyghur diyaridiki téléfon we intérnét alaqisini pütünley üzüp tashlighanliqi üchün 5-iyul kéchisi bigunah étip öltürülgen, tutulghan, késilgen we türmide qaza qilghan Uyghurlargha a'it melumatlar hazirghiche sir bolup kelmekte. Emma chet'ellerdiki Uyghur közetküchiler shu küni bir nechche ming Uyghurning étip öltürülgenliki, 10 mingdin artuq ademning tutqun qilghanliqini ilgiri sürüp kelmekte. Mana bu weqe bügünki zaman Uyghur tarixidiki untulmas qanliq weqe- “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi” dur.

Bu yil “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi” ning 10 yilliq xatirisidur. Mushu munasiwet bilen muhajirette yashawatqan bezi Uyghur shahitlar buningdin 10 yil ilgiriki shü küni öz-közi bilen körgen-bilgenlirini ashkarilimaqta. Nöwette gollandiyede yashawatqan Uyghur közetküchi asiye xanimmu del shularning biridur.

Yuqiriqi awaz ulinishidin muxbirimiz sadaning asiye xanim bilen élip barghan söhbitining tepsilatini anglighaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.