Дуня уйғур қурултийи 6-айниң 11-күни чақириқ елан қилип, дуняниң һәрқайси әллиридики уйғурлар мәркәзлишип олтурақлашқан дөләтләрдә «5-июл үрүмчи қирғинчилиқи» ниң 10 йиллиқини кәң көләмдә хатириләшни тәшәббус қилған иди.
Чақириқта «үрүмчи қирғинчилиқиниң 10 йиллиқини пүтүн дуня миқясида кәң көләмдә хатириләш вә бу арқилиқ коммунист хитай һакимийитиниң уйғур хәлқи үстидин йүргүзүватқан инсан қелипидин чиққан ирқий қирғинчилиқини, бесим вә зулум сияситини шундақла миллий мәвҗутлуқи тарихтин буян көрүлүп бақмиған дәриҗидә җиддий тәһдиткә дуч келиватқан хәлқимизниң йүрәк садасини дуня җамаәтчиликигә техиму үнүмлүк һәм җанлиқ шәкилдә аңлитиш нөвәттики әң асаслиқ вәзипимиздин ибарәттур» дегән ибариләргә орун берилгән иди.
Бүгүн 14 дөләт, 22 шәһәрдики уйғурлар бу чақириққа аваз қошуп, «5-июл үрүмчи қирғинчилиқи» ни охшимиған усул вә көләмләрдә хатирилимәктә. Д у қ ниң мәркизи оргини җайлашқан германийәниң мюнхен шәһиридә явропа шәрқий түркистан бирликиниң уюштуруши билән бүгүн миңлиған уйғур, түрк вә йәрлик хәлқләрниң иштиракида кәң көләмлик намайиш елип берилди. Д у қ рәһбәрлириниң биваситә йетәкчиликидики бу намайишта ләпилдигән миңларчә ай-юлтузлуқ көк байрақ, җаза лагерлиридики тутқунларниң сүрәтлири вә җараңлиқ шоар садалири мюнхен асминини ләрзигә салди.
Намайиш муқәддимисидә сөзгә чиққан д у қ ниң рәиси долқун әйса әпәнди нутқида хитай һакимийитиниң шәрқий түркистан хәлқини 2009-йили үрүмчидә елип барған «5-июл қирғинчилиқи» кәби ирқий қирғинчилиқ биләнму, җаза лагерлирида қийнап өлтүрүш биләнму, бир пүтүн уйғурни милләт сүпитидә тарих бәтлиридин өчүрүш йолида йүргүзүватқан һәр түрлүк вәһшиянә сиясити биләнму һәргиз йоқиталмайдиғанлиқини, һәқниң уйғурлар тәрәптә икәнликини вә униң чоқум ғәлибә қилидиғанлиқини тәкрарлиди.
Бу қетимқи намайишқа германийәдики көплигән түрк тәшкилатлириниң рәһбәрлири, кишилик һоқуқ органлириниң мәсуллири, бир қисим парламент әзалириму қатнашқан иди. Уларму арқа-арқидин нутуқлар сөзләп, хитайниң шәрқий түркистанда елип бериватқан инсан қелипидин чиққан бастуруш сиясәтлирини бирдәк әйибләшти, болупму хитайниң җаза лагерлири сияситиниң бүгүнки инсанийәт дуняси үчүн һақарәтлик бир җинайәт икәнликини тәкитләшти.
Бу қетимқи намайишниң башлиниш нуқтиси мюнхен шәһиридики һәр йили «өктәбир байрими» өткүзүлидиған, чәтәлдин 5-6 милйон киши келип зиярәт қилидиған даңлиқ чоң мәйданға орунлаштурулған болуп, намайишчилар җараңлиқ садалар билән бу җайдин қозғилип, шәһәрниң ават кочилирида 5 километир мусапини пиядә бесип, ахири хитайниң мюнхендики консулханиси алдиға келип тохтиди. Миңлиған йәрлик аһалиләр бу көлими зор намайишни қизиқиш, һәвәс билән көзәтти. Намайишчиларниң хитай һакимийитигә болған нәпрәт, ғәзәптин өрләп чиққан һаяҗанлиқ шоар садалири хитай консулханисини титрәтти.
Бу қетимқи намайишқа иштирак қилған илһам тохти гурупписиниң рәиси әнвәрҗан әпәнди зияритимизни қобул қилғанда, чәтәлдики уйғурларниң һәр йили «5-июл үрүмчи қирғинчилиқи» ға охшаш вәқәләрни хатириләшниң әһмийити тоғрисидики қарашлирини қисқичә баян қилип өтти. Мюнхендики уйғур җамаәт әрбаби аблимит турсун әпәнди болса бүгүнки бу намайишниң наһайити системилиқ, һаяҗанлиқ өткәнликини ипадә қилди.
Бүгүнки намайишқа мюнхендики уйғурлар, түркләр һәм кишилик һоқуқ паалийәтчилиридин сирт, германийәниң башқа өлкә вә шәһәрлиридин қанчә йүз киломитерлиқ мусапиләрни бесип кәлгән көп санда кишиләрму қатнашқан. Намайиш үч йерим саәт давам қилди.
