Qirghizistan Uyghurliri “5-Iyul qirghinchiliqi” ni xatirilidi

Ixtiyariy muxbirimiz féruze
2019.07.08
qirghizistan-5-iyul.jpg “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi” ning 10 yilliqini xatirilesh pa'aliyitidin körünüsh. 2019-Yili 5-iyul, bishkek, qirghizistan.
RFA/Féruze

Uyghur diyaridiki ürümchi shehiride 2009-yili 5-iyulda yüz bergen qirghinchiliq Uyghurlar üchün qara matem kün'ge aylandi.

Pütkül dunya Uyghurliri ürümchi qanliq weqesining 10 yilliqi munasiwiti bilen keng kölemde xatirilesh pa'aliyetlerni ötküzmekte. Qirghizistan Uyghur jama'etchiliki 4-we 5-iyul künliri qarasu we bishkek sheherliride 5-iyul weqesi xatirilesh murasimlirini ötküzdi.

4-Iyul küni qirghizistanning jenubidiki qarasu shehiride üch nahiyediki Uyghur jama'iti, yeni osh, özgen, jalal abad sheherlirining we qeshqer qishlaq yézisining Uyghur ahaliliri birlikte kommunist xitay hakimiyitining Uyghur xelqi üstidin yürgüzüwatqan bésim we zulum siyasitini eyiblesh bilen birge weten azadliqi yolida qurban bolghanlarni xatirilesh pa'aliyiti ötküzdi. Bu pa'aliyetke qeshqer qishlaq yézisidiki Uyghur ahalisining aqsaqalliridin hemdulla ependi riyasetchilik qildi. Ziyaritimizni qobul qilghan jalal abad wilayetlik aq saqallar kéngishining ezasi elishir nasiraxunof ependi mezkur pa'aliyet toghrisida toxtilip, kéler qétimqi xatirilesh yighinini uyushturush nöwiti özgen shehirining Uyghur jama'etchilikige bérilgenlikini bildürdi.

Shuni eskertish mumkinki, yéqinqi yillardin buyan osh we jalal abad wilayetliridiki Uyghurlarmu öz tarixi wetinidiki qérindashlirining ehwaligha alahide ehmiyet bérishke bashlighan.

5-Iyul küni Uyghurlar zich olturaqlashqan bishkek shehirining alamédin mehelliside dunya Uyghur qurultiyining qirghizistandiki wakaletchisi rozimuhemmed abdulbaqining teshebbusi bilen xatirilesh murasimi ötküzüldi.

Yighin'gha qirghizistan Uyghurliri “Ittipaq” jem'iyitining re'isi esqer qasimof, dunya Uyghur ayallar “Birliki” teshkilatining re'isi cheshmem muxtarowa we ezaliri shundaqla bishkek shehiri we uning etrapliridiki yézilardin kelgen Uyghur jama'etchiliki wekilliridin bolup 150 tin oshuq kishi qatnashti.

Yighin rozimuhemmed ependining riyasetchilikide élip bérilip, qirghizistan jumhuriyitining dölet marshi we sherqiy türkistan milliy marshi bilen échildi.

Yighinda söz qilghan qirghizistan Uyghurliri “Ittipaq” jem'iyitining re'isi esqer qasimof ependi Uyghur diyaridiki atalmish “Terbiyelesh lagérliri” da milyonlighan Uyghur we bashqa türki milletler azab chékiwatqanliqini tilgha élip, kommunist xitay hökümitini qattiq eyiblidi.

Mezkur yighinda asasliq doklatni pelsepe penlirining kandidat doktori, “Ittipaq” gézitining bash muherriri ekberjan bawudunof qildi. Ekberjan ependi öz doklatida mezkur weqening kélip chiqishi heqqide toxtilip, kommunist xitay hakimiyitige qirghizistan Uyghurliri namidin naraziliq bildürdi.

Yighin dawamida “Insan hoquqlirini qoghdash” teshkilatining re'isi tursun islam ependi qoshumche doklat qildi. U öz doklatida xitay hakimiyitining Uyghur xelqi üstidin ochuq qirghinchiliqni maw zédong dewridin tartip yürgüzüwatqanliqini tekitlidi. .

Nöwette söz qilghan siyasiy mesililer analizchisi rehimjan hapizi Uyghur xelqi jiddiy tehditke duch kéliwatqan bir peytte, muhajirettiki Uyghurlarning néme qilishi kéreklikige a'it bir nechche pikir-tekliplirini otturigha qoydi. .

Murasimda sözge chiqqan cheshmem muxtarowa, tursun'ay islam, abubekri tahirof we bashqilar ürümchi qirghinchiliqi, lagérlar mesilisi, Uyghurlarning bügünki weziyiti heqqide öz qarashlirini bildürdi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan “Ittipaq” jem'iyitining aq saqallar kéngishining ezasi abduqéyum rozi ependi mezkur yighindin = alghan tesiratlirini izahlap, yéqinda amérika démokratiyeni ilgiri sürüsh fondining dunya Uyghur qurultiyigha mukapat bérishi we bu mukapatni dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysaning tapshuruwalghanliqi heqqide toxtilip, mezkur mukapatning pütün Uyghur xelqige, Uyghurlarning démokratik heriketlirige bérilgenlikini tekitlidi.

Qirghizistan Uyghurliri qirghizistan jumhuriyitining qanunlirigha boy sunup, özlirige layiq derijide öz pa'aliyetlirini yürgüzmekte. Shu jümlidin qirghizistan Uyghurliri yillardin buyan 2009-yilidiki 5-iyul ürümchi qanliq weqesi, 1997-yili, 5-féwral ghulja qanliq weqesi, 4-ayning 8-künidiki “Milliy armiye küni” we 12-noyabir “Ikki jumhuriyet” künlirini xatirilesh qatarliq her xil pa'aliyetlerni uyushturup kelmekte.

Qirghizistan ottura asiyadiki Uyghurlar zich olturaqlashqan we öz tili we medeniyitini bir qeder yaxshi saqlighan memlikettur. “Ittipaq jem'iyiti” chiqiriwatqan resmiy qanunluq gézit- “Ittipaq” gézitining sehipiliride bolsa rus we Uyghur tillirida Uyghur mesilisige a'it muhim xelq'araliq xewerler, Uyghur milliy herikiti tarixi we hazirqi ehwali bashqa türlük mesililer tonushturup kélinmekte. Metbu'at sehipiliride xitay hökümitining nöwette yürgüzüwatqan siyasiy teqibleshlirige a'it tenqid maqaliliri we pikirler dawamliq élan qilinmaqta. Qirghizistan hökümitining Uyghurlarning metbu'at we söz erkinlikige hörmet qilip, ularning yuqiriqidek pa'aliyetlirini uyushturushi we metbu'atlarni yolgha qoyushigha yol qoyuwatqanliqi Uyghurlarni xushal qilmaqtiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.