Inkas: 2009-yili séntebirde ürümchi kochilirida öltürülgen Uyghurlar untulmisun

2009-Yilidiki 5-iyul ürümchi qirghinchiliqidin bir qanche kündin kéyin xitay hökümiti intérnét we Uyghur diyarining xelq'araliq téléfon alaqisini 10 ayche pütünley üzüp tashlighanidi. Bu mezgilde xitay da'irilirining Uyghurlargha qarita keng kölemlik tutqun qilishni bashlash bilen teng, barliq ijtima'iy alaqe wasitilirini taqap, Uyghurlarning shexsi yanfon kompyutérlirigha qarita chong tazilash élip barghanliqi, 5-iyul weqesige da'ir barliq uchur we süretlerni birdek öchürüp tashlighanliqidek ehwallar melum bolghanidi.

Shuning üchünmu 5-iyul weqesi heqqide xelq'aragha ashkarilan'ghan heqiqiy uchurlarmu intayin cheklik bolup kelmekte. Emma yéqinqi yillarda, ürümchi 5-iyul qirghinchiliqigha ulan'ghan bir qisim paji'elik weqeler we uning aldi keynidiki Uyghurlar weziyiti ürümchidin chet'ellerge chiqqan bir qisim shahitlar teripidin aydinglashmaqta.

Muhajirette yashawatqan bir qisim Uyghurlar radi'omiz bilen alaqiliship, 5-iyul weqesi yüz bérip ikki aydin kéyin séntebirning bashlirida, ürümchide xitaylarning topliship Uyghurlarni urup öltürüshidek paji'elik weqelerge shahit bolghanliqlirini anglatti.

Amérikaning melum shtatida yashawatqan, ismini ashkarilashni xalimighan bir örümichilik Uyghur qiz: “9002-Yili 9-ayning 6-künidiki ishni peqet untup qalalmaymen” dep sözini bashlidi, u shu mezgilde yéngila téxnikomgha oqushqa kirgen bolup, 6-séntebir küni mektep oqughuchi oqutquchilarni mekteptin ayrilmasliqni, ürümchidikilerni öylirige mektep aptomobili arqiliq özliri apirip qoyidighanliqini uqturghan. U, mektep aptomobilida öyige barghuche yol boyi nurghun Uyghurlarning bolupmu harwa sörep baqqalchiliq qilidighan nurghun Uyghurlarning kochida xitaylar teripidin urup öltürülgenlikini öz közi bilen körgeniken.

Bu qizning éytishiche topliship Uyghurlargha hujum qilish weqeliri 4-séntebir künidin 7-séntebir künlirigiche, xitaylar topliship olturaqlashqan oxshimighan mehelle we rayonlarda yüz bergen. Xitay hujumchilar hetta Uyghur nareside bowaq balilarghimu rehim qilmighan. Tömür yol i'idarisdiki 5 a'ile Uyghurning öltürülgenliki Uyghurlar ichide gep bolghan bolsimu bu künlerde yüz bergen weqelerge xitay hökümiti küz yumghan hetta qesten yol qoyghanliqi bilin'gen shuningdek Uyghurlar éghiz achalmas bir weziyet yaritilghan. Keyndinla yeni 12-séntebirdin bashlap aptobuslarda sirliq yingne sanjish weqelirining yüz bérishi we buning Uyghurlargha artip qoyulushi bilen, uning aldida yüz bergen xitaylarning Uyghurlargha élip barghan qatilliq weqeliri sürüshte qilinmay bésiqturulghaniken.

4-Séntebir ürümchi dostluq yolida, xitaylarning kochidiki Uyghurlargha topliship tuyuqsiz hujum qilish weqesi yüz bergende, öziningmu shu kochida ikenliki. Xitaylarning hujumidin aranda qéchip qutulghanliqini bayan qilghan amérikadiki yene bir Uyghur yash, eyni waqitta ürümchining urush rayonigha aylinip qalghanliqini, yalghuz esker we qoralliq saqchilarningla emes adettiki xitay puqralarningmu Uyghurlargha bolghan düshmenliki ochuq ashkara ipadilen'gen. Eyni waqitta xitayche toluq otturida oquwatqan u, öziningmu her zaman xitaylar teripidin öltürülüsh éhtimalliqi barliqini tonup yetkende, tunji qétim xitay hökümitining siyasitini éniq chüshen'gendek bolghanliqini bildürdi. U,

Bu paji'elik weqelerning emeliyette özi we özige oxshash yéngi bir ewlad Uyghurlarni oyghatti dep qaraydighanliqini bildürdi.

2009-Yili 5-iyul qirghinchiliqidin kéyin, xéli bir mezgillirigiche ürümchidiki Uyghur ahalisining intayin qorqunch we wehime ichide yashighanliqini eske alghan, hazir gollandiyede yashawatqan lagér shahiti qelbinur sidiq xanimning éytishiche, eyni waqitta Uyghurlarning tuyuqsiz yoqap kétish, sirliq öltürülüsh weqelirining Uyghurlar arisida dawamliq ghulghula qilinidighan weqe bolup qalghan. Uninggha eng tesir qilghini, oqutquchiliq qiliwatqan qelbinur séntebirde mektepler yéngi ders bashlighan bu waqitta, özining her küni etigen ishqa mangghinida, mehellidiki kocha tazilaydighan Uyghur ayallarning her küni dégüdek baghchilardin, kochidiki exlet sanduqlirigha, her xil razmérdiki er ayallar hetta balilarning ayaghliri toshup kétidighanliqini sözlep bérishi bolup, ejeba bu ayaghlar öltürülgen Uyghurlarning ayaqlirimidu? dep oylighinida téni shürkünüp qorqunch basqanliqini sözlep berdi.

7-Iyulda ürümchide xitaylarning teshkillik halda qollirigha

Oxshash toqmaq, kaltek we késeklerni élip Uyghur mehellirige basturup kirishi we küzige chéliqqan Uyghurlarni urup öltürgenliki, etrapta saqchi we herbiylerning bolsa, ularni tosmaqta yoq, perwasiz qarap turghanliqidek nurghun körünüshler xelq'araliq metbu'atlarda ashkarilan'ghanidi.