Tonulghan tarixchi ablet kamalof qazaqistanda “Eng yaxshi ilmiy xadim” mukapatigha érishti

3-Féwralda almutadiki qazaqistan penler akadémiyesining konsért zalida alimlarni mukapatlash murasimi bolup ötti. Qazaqistanning pen we aliy bilim ministiri sayasat nurbék her xil derijidiki mukapat sahiblirigha guwahnamilirini tapshurdi. Ular ichide “Eng yaxshi ilmiy xadim” mukapatigha érishken “Turan” uniwérsitétining proféssori, tarix penlirining doktori ablet kamalofmu bar.

Her yilliq “Eng yaxshi ilmiy xadim” mukapitini tapshurush qa'idiliri 2021-yili 2-noyabirde tesis qilin'ghan idi. Mezkur qa'idiler memliketning edliye ministirliqida testiqlan'ghan bolup, bu mukapat pen-téxnikining rawajlinishigha salmaqliq töhpe qoshqan alimlarni, ilmiy xadimlarni righbetlendürüshni meqset qilghan. Jumhuriyet da'iriside élan qilin'ghan musabiqe komissiyesige yette sahe boyiche 468 kishi iltimas sun'ghan. Shularning ichidin peqet 50 adem tallawélin'ghan. Mukapatning omumiy sommisi 6 milyon 126 ming tenggini, yeni 13 ming 317 dollarni teshkil qilidu.

Murasimda sözge chiqqan ministir sayasat nurbék prézidéntning körsetmisi boyiche ilim sahesini maddiy jehettin qollashqa serp qilinidighan xirajetning köpeygenlikini tekitlidi. U mundaq dédi: “Bultur 58 milyard tengge ajritilghan bolsa, bu yilgha 158 milyard, kéler yilgha 245 milyard, 2025-yilgha 245 milyard tengge ajritish qarashturuldi. Yeni üch yilning ichide peqet ilim sahesige omumen 650 milyard tenggige yéqin xirajet serp qilinmaqchi. Ikkinchi muhim mesile, alimlarning mertiwisini kötürüshtur. Mushu ikki yilning ichidila alimlarning ish heqqini ikki hessige kötürüshni qarashturuwatimiz. Biz shundaqla aldinqi qatarliq alimlarni righbetlendürüsh ishlirinimu buningdin kéyin kücheytimiz. Shuningdek bolupmu ilim-pen'ge yashlarni jelb qilishqa diqqet bölümiz.”

Sayasat nurbék mukapatqa érishken yalimlarni qizghin tebriklep, ulargha yenimu chong utuqlar tilidi.

“Turan” uniwérsitétining oqutquchisi, tarix penlirining kandidat doktori zulfiye kerimowa xanim mundaq dédi: “Ablet aka kamalofning bu mukapatqa érishishi qazaqistan Uyghurliri hayatida yüz bergen chong weqe désem, ashurup éytqan bolmaymen. Bu bolupmu qazaqistandiki ijtima'iy taratqularda küchlük inkas qozghidi. Uning ismi peqet qazaqistandila emes, belki ottura asiya, yawropa, amérika we bashqimu ellerde yaxshi tonush. Ablet kamalof 350 tin oshuq ilmiy emgeklerning aptori, bir nechchiligen ilmiy layihelerning teshebbuskari we rehbiri. Biz ablet kamalofqa mundaq yuqiri derijidiki mukapatning bérilishi bilen uningdin cheksiz pexrlinimiz.”

Zulfiye kerimowa ablet kamalofning axiriqi yillarda Uyghurlarning tarixi we medeniyitige a'it bir qatar ilmiy layihelerge rehberlik qilghanliqini, bir qanchilighan xelqara ilmiy jem'iyetlerning ezasi, shuningdek merkiziy asiyani tetqiq qilish boyiche yawropa jem'iyitining prézidénti süpitide merkiziy asiyani tetqiq qiliwatqan xelq'ara kespiy teshkilatlarning ishlirighimu yéqindin ariliship kéliwatqanliqini alahide tekitlidi. U yene ablet kamalofning 2022-yili öktebirde amérikadiki “Merkiziy yawro-asiya tetqiqat jem'iyiti” ning re'isi bolup saylan'ghanliqinimu bildürdi. Zulfiye kerimowaning éytishiche, alim tarix we xelq'ara munasiwetler boyiche ilmiy xadimlarni teyyarlashqimu aktip arilashmaqta. Bu sahedimu ablet kamalof chong utuqlargha ériship, aldinqi yili u qazaqistanning bilim we pen ministirliqinining “Aliy oqush ornining ilghar oqutquchisi” unwanigha sazawer bolghan.

Gérmaniyede yashawatqan Uyghur tetqiqatchisi, doktor ablet semet ependi mundaq dédi: “Ablet kamalof ependi dewrimizdiki Uyghur ziyaliyliri ichidin chiqqan eng iqtidarliq, eng mukemmel ilmiy xadimlirimizning biridur. Bolupmu millitimiz eng qiyin künlerge qalghan bu minutlarda ablet kamalof ependi téximu tiriship, yazghan eserliri bilen, terbiyiligen oqughuchiliri bilen bu chong boshluqni tolturuwatidu. U nahayiti köp eser yézipla qalmay, belki nahayiti köp shagirtmu terbiyelidi. Ablet kamalof ependi her bir maqaliside, her waqit bir yéngiliqni, bir yéngi mezmunni yaki yéngi bir yéngi tetqiqat témisini échip bériwatidu. Biz ablet ependidin pexrlinimiz we uninggha salametlik we téximu chong muwappeqiyetler tileymiz.”

Qazaqistandiki abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining sherq filologiyesi we terjime bölümining chong oqutquchisi, filologiye penlirining kandidat doktori, dotsént ruslan arziyéf ependi mundaq dédi: “Her qandaq bir utuq zor tirishchanliq bilen qabiliyetning netijisi bolsa kérek. Ablet almuta shehiridiki ottura mektepni, andin tashkent shehiridiki sherqshunasliq institutini ela bahalarda tamamlighan. Ablet xelqimizning qedimiy tarixi we 20-esirning birinchi yérimidiki tarixi boyiche köpligen emgeklerni yézip, ilim-pende özige layiq hörmetke we inawetke ige boldi. Mushundaq yuquri sewiyede ilmiy pa'aliyet élip bériwatqan alimlar köp emes. Shunglashqa uning pen we aliy oqush ministirliqi teripidin uyushturulghan ‛eng yaxshi ilmiy xadim‚ bahalishida ghalip chiqishi biz kütken netije boldi.”

Ablet kamalof 1961-yili Uyghur élining ghulja shehiride dunyagha kelgen. Uning a'ilisi 1963-yili qazaqistan'gha köchüp chiqip, almuta shehirige orunlashqan. Ablet kamalof tashkent dölet uniwérsitéti sherqshunasliq fakultétining xitay bölümini tamamlighan. U uzun yillar qazaqistan penler akadémiyesi terkibidiki tilshunasliq institutining Uyghurshunasliq bölümide, andin qazaqistan penler akadémiyesi Uyghurshunasliq institutida ishligen. Alim “Mongghuliyediki Uyghur xaqanliqi (744-840-yillar)” mawzusida kandidat doktorluq, andin “Tang impériyesidiki türkler we iranliqlar (618-907-yillar)” mawzusida doktorluq dissértatsiye yaqlighan. Hazir u “Turan” uniwérsitétining “Qazaqistan xelqi birleshmisi” bölümining bashliqi.