Marakeshte tutup qélin'ghan bir Uyghur musapir xitaygha qayturulush xewpige duch kelgen

Muxbirimiz erkin
2019.09.24
Ablikim-Abla-Pasport.jpg 22-Séntebir marakeshning kasablanka shehiridiki ayrodromda tutup qélinip xitaygha qayturulush xewpige duch kelgen 22 yashliq Uyghur yash ablikim ablaning pasporti.
Social Media

22‏-Séntebir küni türkiyening istanbul shehiridiki sabixe gökchen ayrodromidin marakesh xan jemeti hawa yollirining yoluchilar ayropilanigha olturup, gherbiy yawropa ellirige mangghan bir Uyghur yash marakeshning kasablanka shehiridiki muhemmet ‏5-xelq'ara ayrodromida marakesh saqchi da'iriliri teripidin tutup qélin'ghan. Weqedin xewerdar kishilerning bildürüshiche, ablikim abla isimlik 22 yashliq bu Uyghur musapiri gérmaniyege barmaqchi bolup qanunluq xitay pasporti bilen yolgha chiqqan. Uning pasporti qanunluq bolsimu, lékin néme seweblik tutup qélin'ghanliqi, qeyerde tutup turuluwatqanliqi melum emes.

Emma weqedin xewerdar kishilerning bildürüshiche, nöwette u xitaygha qayturulushtek bir xewpke duch kelmekte iken. Ablikim ablaning awstriyede turushluq newre akisi musajan hesen tamozhnida ablikimning téléfoni éliwélin'ghanliqi, shundaqla tamozhna da'irilirining uninggha xitay elchixanisi bilen alaqiliship, “Qayturimiz” dégenlikini bildürdi. Kishilik hoquqni qoghdighuchilar her qaysi dölet hökümetlirini herqandaq Uyghurni xitaygha qayturmasliqqa, Uyghurlar qayturulsa ten jazasi, qamaq jazasigha uchrash yaki iz-déreksiz yoqap kétish xewpige duch kélidighanliqini agahlandurup kelgen idi. 

Musajan hesen 24‏-séntebir ziyaritimizni qobul qilghanda, newre inisining aqiwiti heqqide héchqandaq xewer alalmaywatqanliqi, saqchilarning ablikimni izdep barghan kishilerge uning heqqide uchur bérishni ret qilghanliqini bildürdi. Musajan hesen mundaq dédi: “Tutup qélinish sewebini bilmidim, uning bilen bille mangghan adem ‛öchiretke kirish üchün tosup qoyghan yip tosuqni atlap ötti, shu seweblik tutup qaldi‚ dep shu sewebni körsetti. Gérmaniyege yolgha salimiz, dep élip mangghan. Xitay pasportigha wiza almaydighu. Kasablankada turuwatqan bir adem bilen paranglashqan. Shu ademge biz yélin'ghandin kéyin, u adem ‛men piyade ayrodromgha keldim, kelsem manga héchqandaq uchur bergili unimidi, undaq adem yoq bu yerde dep. Kéyin téléfon qil, dégen, téléfon qilsam, 22‏-chésla kechte ishligen adem kechte ishleydu, shu chaghda belkim bashqa uchur bolup qélishi mumkin, dep bashqa xewer bergili unimidi,‚ dep shuni dédi. Hazirche uningdin bashqa xewirim yoq.” 

Biz shu munasiwet bilen ablikim ablaning iz-dérikini qilip, kasablankadiki “5‏-Muhemmet xelq'ara ayrodromi” ning chégra saqchi ponkitigha téléfon qilduq. Ayrodromning chégra saqchi ponkitidiki bir kechlik nöwetchi saqchi kéyinrek téléfon qilishimizni, bu weqeni éniqlap jawab béridighanliqini bildürgen bolsimu, lékin téléfonimizni 2‏-qétim almidi. U ablikim isimlik bir Uyghur xitay girazhdanining mezkur ayrodromda tutup qélin'ghanliqi, uning hazir qeyerde ikenliki we qandaq bir terep qilin'ghanliqi heqqidiki so'alimizgha “Siz ayrodromdiki xitay puqrasini sorawatamsiz. Yeni Uyghurning gépini qiliwatamsiz. Bizge ismingizni éytip béremsiz. . . Bizning bu yer saqchi ponkitining alaqe ishxanisi, bizde yoluchilarning hemmisining uchuri yoq. Manga bir qanche minuttin kéyin téléfon qilamsiz. Men bu ademni sürüshtürüp baqay. Sizning bu adem bilen qandaq munasiwitingiz bar, u sizning balingizmu yaki (tughqiningizmu). . . U qeyerdin kelgen, türkiyedin dédingizmu? bolidu, men sorap körey bolamdu. Biz peqet ayrodrom saqchi ponkitining alaqe ishxanisi, bu adem heqqide méningde héchqandaq uchur yoq. Manga qayta téléfon qiling, bolamdu” dédi. 

Musajan jélilning bildürüshiche, ablikim abla 2016‏-yili türkiyege oqushqa kelgen bolup, uzun ötmey uning a'ilisi bilen alaqisi üzülüp oqushini dawamlashturushqa amalsiz qalghan iken. Musajan jélil 2016‏-yili ablikimni türkiyege ata-anisining élip kélip orunlashturup qoyup qaytip ketkenliki, ata-anisining aqsu ayköldiki öyige qaytip bérip birqanche kündin kéyin dadisining tutqun qilinip 10 yilliq késiwétilgenlikini bildürdi. 

Musajan jélil mundaq dédi: “Türkiyege 2016‏-yili 1‏-aylarda chiqqan. Ata-anisi bilen birge chiqqan, yeni lagérlar bashlinishning aldida. Bu bala chiqqan waqtida türkiyege wiza qoyup, pasport bilen chiqqan. Ata-anisi bu balining oqush istiki bolghandin kéyin oqusun, dep türkiyege qoyup qoyup ketti. Ketkendin kéyin atisini héchqandaq sewebsiz shu balisini bahane qilip 10 yilliq kesti. Ata-anisi tutulghandin kéyin iqtisadi yardem yoq, oquyalmidi. Deslepki mezgilde ishlep, chish yasash zawutida ishlep ketti. Bu özimu chish doxturluqini oqughan, kespiy chish doxturi. Chish yasash zawutlirida 3 yildek ishlidi. Mawu yéqinda birer aydek bolghan bashqa bir ishqa kirgili. Dadisining ismi abla jélil, ularmu shu aqsudin, aqsu ayköldin. Ularmu déhqan idi. Biz a'ile tijaretchi emesti, hemmisi déhqanchiliq qilatti. Emma shu mehellide nuqtiliq, dep qarilidighan diniy a'ile déyishke bolidu.” 

Mezkur weqe b d t ning yilliq yighini nyu-york shehiride bashlinip, amérika 2 milyondek Uyghurning lagérlargha qamilishi, diniy erkinlik we kishilik heq-hoquqlirining omumyüzlük depsendichilikke uchrawatqanliq mesilisini bu nöwetlik b d t yighinida küntertipke qoyuwatqan bir mezgilde yüz bergen. Bu nöwetlik b d t yighinida amérika hökümiti Uyghurlargha alaqidar bir qatar pa'aliyetlerni teshkilligen. Buning aldida amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo xitayning Uyghur rayonidiki basturush herikitining térrorluq bilen munasiwiti yoqluqini, uning meqsitining Uyghurlarni yoqitish ikenlikini tekitlep, her qaysi dölet hökümetlirini herqandaq Uyghurni xitaygha ötküzüp bermeslikke chaqirghanidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.