Da'iriler diniy zat ablimit iminning perzentlirini ammiwi sorunda dadisi üstidin shikayet qildurghan

Yéqinda radi'omizgha kelgen bir inkasta qeshqerdiki yerlik da'irilerning ahalilerni bir-birining atalmish “Xataliqliri” ni pash qilishtin bashqa yene öz a'ile ezaliriningmu “Xataliqliri” ni pash qilishqa qistawatqanliqi we hetta tehdit séliwatqanliqini melum qilghan idi. Muxbirimizning qeshqer yéngisheherge qarita élip barghan téléfon ziyaretliri dawamida yéngisheherning ermudun yézisida ötken yili échilghan bir siyasiy öginish yighinda da'irilerning türmidiki diniy zat ablimit iminning lagérdiki oghli we qizini dadisi üstidin shikayet qildurghanliqi ashkarilandi. Melum bolushiche, ular mezkur shikayette özlirining tutulushigha dadisining sewebchi ikenlikini bildürüp, köpchilikni dadisidin ibret élishqa dewet qilghan.

Radi'omizgha kelgen inkasta déyilishiche, qeshqerde yighiwélish lagéridikiler her küni chüshtin kéyinlik soraq waqtida mehellidashliri, qoshniliri, dostliri yaki xizmetdashliri toghriliq “Mesile pash qilish” qa qistalghan. Bular heqqide héch néme dep bérelmigen ehwal astida a'ile ezaliri toghriliq “Mesile pash qilish” qa zorlan'ghan. Bu qistash we zorlash bezide til-haqaret, bezide tayaq-toqmaq we köpinche hallarda ach qoyush yaki uyqusiz qaldurush usuli bilen dawam qilghan. Da'iriler mejburi iqrar qildurulghan bu pakitlargha asasen tutqun da'irisini téximu kéngeytip, lagérlarni téximu köp bigunah kishiler bilen toldurghan bolsa, yene bezi tutqunlarni ammiwi yighinlarda öz a'ile ezaliri üstidin shikayet qilishqa mejburlighan. Inkasta déyilishiche, tutqunlar eger a'ile ezaliri üstidin shikayet qilmisa muddetsiz késiwétilidighanliqi, hetta ölüm jazasigha uchrash éhtimalliqining barliqi heqqide tehdit sélin'ghan. Yéngisheher nahiyesige qarita élip barghan téléfon ziyaretlirimiz dawamida siyasiy öginish yighinliridiki bu xil ehwallar heqqide melumat soriduq. 

Téléfonimizni qobul qilghan yéngisheher nahiyesining ermudun yézisidiki bir amanliq mudiri ötken yili qoshna kentte échilghan bir siyasiy öginish yighinida ikki neper tutqunning öz dadisi üstidin shikayet qilghanliqi we köpchilikni dadisidin ibret élishqa chaqirghanliqini ashkarilidi. Melum bolushiche, yéshi 60 tin halqighan diniy zat ablimit imin bir meschitning imami bolup, u 2017‏-yili qanunsiz tebligh sözlesh eyiplimisi bilen tutulghan we 7 yilliq késilgen. Nöwette ürümchi 1 ‏-türmide jaza mudditini ötewatqan ablimit iminning bir qiz we bir oghlimu lagérda bolup, ular siyasiy öginishte özlirining mushu kün'ge qélishida dadisining sewebchi ikenlikini tilgha élip, shikayet qilghan. Emma mehbus ablimit iminning oghli memtimin ablimitning konkrét qandaq qéyin-qistaqqa duch kelgenliki we yaki uninggha da'iriler teripidin qandaq wediler bérilgenliki melum emes. 

Ilgiri ziyaritimizni qobul qilghan sabiq mehbus memettursun osman qamaqxana we lagérda kishilerning yalghan sözleshke mejbur ikenlikini we rast yaki yalghan “Mesile” din birni pash qilmay turup, qéyin-qistaqtin qutulalmaydighanliqini ashkarilighan idi. 

Ötken yili firansiye axbarat agéntliqi xitayning torlarda ashkara tarqitilghan 1500 din artuq hökümet matériyalliri üstide tekshürüsh élip bérip, matériyallardin biride lagérning wezipisining töwendikidek mezmunda sherhlen'genlikini xewer qilghan idi: “Ularni (lagérdikilerni) heqiqiy bir xitay puqrasi qilip qayta terbiyilep chiqish üchün aldi bilen ularning ejdadliri bilen bolghan béghini üzüwétish, neseb-yiltizini qirqiwétish, ijtima'iy munasiwetlirini késip tashlash we kélip chiqish yiltizini pak-pakize untuldurush zörür.” 

Yéngisheher ermudundiki shu qétimliq dadisidin shikayet qildurush yighinining firansiye axbarat agéntliqi ashkarilighan yuqiriqi höjjettiki chaqiriqqa asasen échilghanliqi we yaki xitayning “Medeniyet inqilabi” dewride ewjige chiqqan sinipiy küresh yighinlirini teqlid qilip échilghanliqi melum emes. 

Bezi musteqil közetküchiler we terepsiz döletler xitay hökümet matériyalliridin ashkarilan'ghan yuqiriqidek bayanlar we axbaratta ashkarilan'ghan yéngisheher ermudundikige oxshash pakitlargha asasen lagérlarning térrorluq bilen alaqisi yoqluqini, uning peqet bir irqiy qirghinchiliqqa wasite boluwatqanliqini ilgiri sürmekte.