Harmas qelemkesh abliz abdulheq ependi türkiyede wapat boldi

Abliz abdulhaq buran ependi newre singlisining qizi bilen. 2004-Yili iyun, istanbul, türkiye.

Muhajirettiki hayatida Uyghurlarning musteqilliqi üchün izdinish élip barghan, on nechche parche kitab-yazmilarni yazghan we terjime qilghan Uyghur ziyaliysi abliz abdulheq ependi, 2023-yili 1-ayning 20-küni 73 yéshida türkiyening tékirtagh shehirige qarashliq cherkesköy mehelliside alemdin ötti.

Merhumning newre singlisi munewer xanimning bildürüshiche, merhum abliz abdulheq buran 1950-yili turpan wilayiti toqsun nahiyesining aqtash rayonida dunyagha kelgen iken. Uning a'ilisi dindar bir a'ile bolup, abliz bdulheq ependi eyni zamanda toqsunning qazisi bolghan tömür qazining newrisi iken. U kichik waqtida a'ilisi bilen ürümchige köchüp ketken iken.

Merhumning özi yézip qaldurghan qisqiche terjimehalida yézilishiche, u bashlan'ghuch, ottura mektepni ürümchi 5-ottura mektepte oqup püttürgen. Andin kéyin 1972-yilidin 1976-yilighiche shinjang uniwéristéti ximiye fakoltéti'ida oqughan. 1976-Yilidin 1980-yilighiche shinjang penler akadémiyeside pen-téxnika terjimanliqi qilghan. 1980-Yilidin 1993-yilighiche shinjang pédagogika uniwéristétining ximiye fakoltitéda léktor bolup ishligen. 1982-Yilidin 1984-yilighiche tyenjin nenkey uniwérsitéti ximiye fakoltitéda bilim ashurghan. U 1989-yili 19-mayda ürümchide yüz bergen oqughuchilar namayishigha qatniship tutqun qilin'ghan we kéyin gunahsiz dep qoyup bérilgen, biraq oqutquchiliq wezipisidin élip tashlan'ghan.

RFA/Arslan

Abliz abdulheq ependi 1993-yili qazaqistan'gha chiqip, u yerdin 1994-yili istanbulgha kelgen. U istanbulgha kelgendin buyan, bir tereptin Uyghurlarning azadliqi üchün nezeriyewiy jehettin izdinish élip barghan bolsa, yene bir tereptin on parchidin artuq kitab we eserlerni yazghan hem terjime qilip tonushturghan. 1996-Yilidin buyan, istanbul su idarisining hamidiye bulaq su shirkitide laborant bolup ishligen. 2019-Yili késellik sewebidin pinsyege chiqip, yashan'ghanlar sanatoriyiside yétip dawalan'ghan.

Merhumning toghqini munewer özUyghurxanim, anisining telep qilishi bilen 2004-yili istanbulda newre aksini izdep tépip uchrashqanliqini we bir yildek özining öyide bille turghanliqini bildürdi.

Merhumning tughqini munewer özUyghur xanimning bildürüshiche, merhum abliz abdulheq boran ependi ürümchidiki waqtida Uyghur aptonom rayonining sabiq re'isi tömür dawametning qizi amine bilen toy qilghan we bir qiz perzent körgen iken, emma kéyin ular ajriship ketken iken. Munewwer xanim, merhum abliz ependining shu qizini istanbulgha keltürüp oqutqanliqini, emma qizining anisi we tuqqanlirining qayta-qayta telep qilshi bilen qizini ürümchige yolgha sélip qoyghanliqini bildürdi.

Munewwer özUyghur xanim merhum toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Abliz akamning wapati könglimizni yérim qildi, abliz akamning hayati wetenning musteqilliqi üchün küresh qilghan hayattur. U wetenning azadliqi üchün emeliy heriket élip bérishni teshebbus qilidighan kishilerdin idi.”

Abliz abdulheq ependi türkiyide bir tereptin xizmet ishlesh bilen meshghul bolsa, yene bir tereptin sherqiy türkistanning azadliq yolida izdinip, bir qanchilighan kitab we eserlerni yazghan hem terjime qilghan. Uning “Terjimehalim” dégen yazmisida, türkiyede yazghan we terjime qilip neshir qildurghan kitablirining 11 parche ikenliki tilgha élin'ghan.

Merhum türkiyede yashighan mezgillerde “Sherqiy türkistanning azadliq usuli toghrisida izdinish” (1997), “Sherqiy türksitanning azadliq yoli” (2000), “Sherqiy türksitan azadliq yoli tejribiliri” (2002) qatarliq eserlerni yazghan. U yene terjime ishliri bilen shoghullinip, exet endijanining “Jeditchiliktin musteqilliqqiche: chet ellerde türkistan üchün küreshler” dégen kitabni, shundaqla chet ellik aptorlar yazghan “Napalé'on bi'ografiyesi”, “Chérchil bi'ografiyesi”, “Adoluf hitlér bi'ografiyesi”, “K g b mexpi arxpi” qatarliq kitablarni Uyghurchigha terjime qilghan.

Merhumni yéqindin tonuydighan dunya Uyghur qurultéyi wexpining re'isi abduréshit abdulhemid ependi merhumning hayati toghrisida toxtilip, uning jem'iyette kishiler bilen bek arilashmaydighanliqini, biraq dawamliq oqush, yézish we tepekkur qilish bilen meshghul bolghanliqini bildürdi.

Abduréshit ependining bildürüshiche, merhumning jinaza namizigha dunya Uyghur qurultiyi wexipining idare hey'et ezaliri we istanbuldiki bir qisim Uyghurlar qatniship, tekirdagh shehirining cherkesköy rayonida yerlikige qoyghan.