“Pelek shahi” adil hoshur néme üchün Uyghurlarning nezeridin domilap chüshti?

Muxbirimiz nur'iman
2023.01.27
“Pelek shahi” adil hoshur néme üchün Uyghurlarning nezeridin domilap chüshti? Dawaz adil hoshur bilen qizi xitaylarning qedimki urush kiyimlirini kiyip, jiyenmigu'en jilghisigha tartilghan polat simdin méngip ötken, andin kéyin zoq-shoq bilen xitaylarning chaghan bayrimini tebrikligen. 2023-Yili 23-yanwar.
Ürümchi Kechlik Géziti

Uyghurlar arisida “Pelek shahi” dégen nam bilen tonulghan adil hoshurning yéqinda ijtima'iy taratqularda tarqalghan bir widéyosi muhajirettiki Uyghurlar arisida nahayiti zor ghulghula qozghidi.

Mezkur widiyoda, bu yil 52 yashqa kirgen adil hoshurning 1-ayning 23-küni qizi we shagirtliri bilen birlikte sichu'en ölkisi jen'gi nahiyesidiki jyenmén'gu'en jilghisigha tartilghan égizliki 180 métir, uzunluqi 180 métir kilidighan darda maharet körsitip, xitaylarning chaghan bayrimini tebirikligenliki körsitilgen. Widiyoda körsitilishiche, adil hoshur bilen qizi xitaylarning qedimki urush kéyimlirini kéyip, jiyenmigu'en jilghisigha tartilghan polat simdin méngip ötken, andin kéyin zoq-shoq bilen xitaylarning chaghan bayrimini tebrikligen.

Adil hoshurning jyenmén'gu'en jilghisigha tartilghan polat simdin méngip ötkenliki heqqide ijtima'iy taratqularda tarqalghan widiyolarning astigha nurghun oxshimighan inkaslar chüshken. Inkaslarning beziliri “Adil hoshurghimu amal yoq, xitay mejburlap ashundaq kéyimlerni kéygüzüp, özining ‛déipigha usulgha salghan‚” dése؛ köpinchisi adil hoshurning ezeldin “Quliqi yumshaq”, kompartiyege sadiq ikenlikini tekitleshken.

Dawaz adil hoshur bilen qizi xitaylarning qedimki urush kiyimlirini kiyip, jiyenmigu'en jilghisigha tartilghan polat simdin méngip ötken, andin kéyin zoq-shoq bilen xitaylarning chaghan bayrimini tebrikligen. 2023-Yili 23-yanwar.

Inkaslarning biride adil hoshurning qeshqer yingisardin ikenliki, adil hoshur 1997-yili 6-ayda senshya boghuzidin ötüshke teyyarliq qiliwatqanda, yurtdashlirining maddiy we meniwi jehettin nahayiti qollighanliqini yazghan.

1997-Yili 6-ayning 22-küni 26 yashliq adil hoshur changjiyang deryasining senshya boghuzigha tartilghan 640 métir uzunluqtiki polat simdin 13 ménut 48 sikuntta méngip ötüp, eslidiki 53 minut 10 sikuntta ötüshtek dunya jénis rékortini buzuwetken idi.

Ijtima'iy taratqularda chüshken inkaslargha qarighanda, adil hoshur ashu chaghda senshyadin qaytip ürümchige barghanda, Uyghur xelqi ürümchi kochilirida seldek éqip uni ajayip qizghinliq bilen qarshi alghan. Xelq uni jenubiy qowuqtin sérik ömikigiche müriside kötürüp aparghan.

Inkaslarning köpinchiside, adil hoshurning uzundin buyan xitaygha yaxshichaq bolushni ashurup orundap kelgenliki, xitay hökümitining atalmish “Milletler ittipaqliqi”, “Esebiylikni tügitish” we “Muqimliq saqlash” qatarliq siyasiy teshwiqatlirigha yantayaq bolup bergenliki tenqid qilin'ghan.

Kanadada turushluq sirik mahiri aygül memet 1990-yillarning axirdin 2004-yili 1-ay kanadada yerliship qalghan'gha qeder, Uyghur aptonom rayonluq sérik ömikide adil hoshur bilen xizmetdash bolup ishligen iken. U radiyomizning ziyaritini qobul qilip, adil hoshurning yéqinda tarqalghan widéyosini körüp heyran qalmighanliqini, uning ezeldin öz menpe'etini birinji orun'gha qoyidighan kishi ikenlikini, eyni waqitta xizmetdashlarningmu uni “Hökümetke sadiq” dep qarap, arisidiki sirlarni uningdin saqlighanliqini eslep ötti.

Aygül memet xanim kanadagha kélishtin ilgiri döletlik 1-derijilik sérk artisi bolup, 2004-yili xitay hökümiti teshkilligen sérk ömiki terkibide kanadagha oyun qoyushqa kelginide, kanada hökümitidin siyasiy panahliq tilep qep qalghan 7 neper Uyghur sérk artisining biridur. Halbuki, shu ömek terkibide kanadagha bille kelgen adil hoshur, xizmetdashlirining shunche nesihetlirige qarimay, xitaygha qaytip ketken. Eyni waqittiki Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékritari wang léchüen, adil hoshurni “Shinjang xelqining yaxshi oghli” dep maxtighan, shundaqla uning kéyinki waqitlardiki sérik pa'aliyetliri üchün siyasiy jehettin yol échip bergen. Adil hoshur hetta kéyinki mezgillerde xitay memliketlik xelq qurultiyining “Shinjang wekili” bolghan.

Eyni waqitta aygül memet xanim qatarliq 7 kishining kanadada turup qilishigha yardem qilghan, hazirqi d u q muhajirlar komitétining mudiri, merkizi ottawadiki Uyghur heqlirini himaye qilish qurulushining bashliqi memet toxti ependi bu munasiwet bilen radiyomizning ziyaritini qobul qildi. U eyni waqittiki ishlarni eslep, adil hoshurning eyni waqitta xitay hökümitige sadiqliqini bildürüp qaytip ketkenlikini, uning buningdin 20 yillar ilgiri qandaq bolghan bolsa, hazirmu héch özgermigenlikini, yéqinda tarqalghan widiyodin uning hetta xitay medeniyitige qattiq choqunidighan biri bolup ketkenlikini ilgiri sürdi.

2004-Yili 9-ayda kanadaning toronto shehiride ötküzülgen xelq'ara filim féstiwalida “Pelek shahi” namliq höjjetlik filim qoyulidighan chaghda, adil hoshur ürümchide turup radiyomizning ziyaritini qobul qilghan. U shu qétimliq ziyaret jeryanida, kanadadiki nyagara sharqiratmisi (Niagara Falls) üstidin dardin ötidighan pilanining kanadada turup qalghan xizmetdashliri sewebidin emeldin qalghanliqni éytqan.

Aygül memet xanim bildürüshiche, adil hoshur 2017-yillirighiche uning bilen ijtima'iy taratqular arqiliq alaqiliship turghan. Uning éytishiche, adil hoshur eslidinla hökümet tereptin yaxshi teminat bériliwatqan biri iken. Lékin u “Xitay memliketlik xelq qurultiyining wekili” bolghandin kéyin, turmushi téxmu bayashat bolup ketken iken. Ürümchide we özining tughulup ösken yurti qeshqer yéngisarda nurghun risitoran we mihmanxanilarni achqan iken. Aygül memet xanim, eger xitay hökümiti uninggha biwaste yol échip bermise, adil hoshurning her qanche puli bolghan teqdirdimu unche chong tijaretke ige bolalmaydighanliqini eskertti.

Kéchik yéshidin bashlap sirk oyuni bilen shughullinip kelgen aygül memet xanim, adil hoshurni öz ichige alghan wetende qalghan nurghunlighan dangliq Uyghur sen'etkarlarning bara-bara xitay medeniyiti özleshtürüp kétiwatqanlqidin qattiq epsuslan'ghanliqini bildürdi. U yene hazirqi waqitta Uyghur muqamlirini xitaylarning, xitaylarning changchilelirini Uyghurlarning éytiwatqanliqigha, hetta Uyghurlarning ussul-samalirni xitaylarning oynawatqanliqigha yürikining qattiq échishidighanliqini bildürdi.

Londunda turushluq sen'etkar we siyasiy pa'aliyetchi rehime mehmut xanim, xitayning chaghanda Uyghurlarni xitayche kéyindürüp, xitayche naxsha-ussulgha sélinishining, Uyghurlarning rohini sundurush üchün meqsetlik halda élip bériliwatqan siyasi oyunning bir parchisi ikenlikini tekitlidi.

Axirida aygül memet xanim we rehime mehmut xanimlar oxshashla muhajirettiki Uyghurlarning Uyghur kimlikini, jümlidin Uyghur milliy sen'itini qoghdap qilishta nahayiti chong mejburiyiti hem mes'uliyitining barliqini eskertti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.