Türkiyediki zor yer tewreshte Uyghurlar yene bir aktip qollighuchisidin ayrilip qaldi

Türkiyede tonulghan zhurnalist, yazghuchi  we 2010-yilidin tartip “Marashning küntertipi” namliq tor  gézitide  obzor yéziwatqan    Uyghur dewasining qollighuchisi axmet doghan ilbey bilen  ayali xatiche xanim  6  - féwral yüz bergen yer tewreshte qaza qildi. Türkiyediki  Uyghurlar  yene bir aktip qollighuchisidin ayrilip qaldi.  

Uning   qaza qilghanliq  xewiri tarqilishi bilen türkiye yazghuchilar jem'iyiti, türkiyediki Uyghur teshkilatliri we dunya Uyghur qurultiyi  ijtima'iy taratqular arqiliq teziye bildürüshti. 

Axmet doghan ilbey   47 yilliq zhurnalistliq hayatida Uyghurlar toghrisida 150 parchidin artuq obzor we bashqa maqalilarni  yazghan. U,  2020-yili türkiye boyiche “2020-Yilining eng yaxshi obzorchisi” mukapatigha érishkenidi.

Axmet doghan ilbey   maqaliliride  Uyghurlarning hazirqi weziyiti, Uyghur medeniyitini, Uyghurlarning türk, islam we dunya medeniyitige qoshqan töhpiliri, Uyghur tarixi mesililiri hem xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan zulumlirini  otturigha qoyush bilen birlikte dawamliq halda türkiye hökümitini Uyghurlargha ige chiqishqa chaqirghan.  Uning, xitay qurghan jaza lagérliri dunyaning küntertipige kélishke bashlighan  2019-yili türkiye yazghuchilar uyushmisining tor bétide élan qilghan  “Sherqiy türkistan sizning némingiz bolidu?” mawzuluq maqaliside  türkiye prézidénti rejep tayyp erdoghanning birleshken döletler teshkilatida “Xitay Uyghurlargha qarita irqiy qirghinchiliq qiliwatidu” dep  otturigha qoymighanliqini  qattiq tenqid qilghanidi.

Axmet doghan ilbey   mezkur maqaliside Uyghurlarning  ottura asiya türk jumhuriyetliri bilen  türkiyediki türklerning qan qérindishi, musulman  döletlirining din qérindishi ikenlikini, shunga irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan  Uyghurlargha ige chiqishining  zörür ikenlikini tekitligen.    U, kéyinmu  arqa-arqidin bir qanche obzor élan qilip, Uyghurlarning hazirqi éghir  weziyitini türk jama'etchilikige tonushturghanidi.

“Uyghurnét tor” gézitining mes'uli sherqiy türkistan wexpisining sabiq re'isi hamutxan köktürk ependi merhum axmet doghan ilbey ependini uzun  yildin béri tonuydighanliqini, uning dawamliq halda Uyghur mesilisi toghrisida obzor  élan qilghanliqini bayan qildi. 

Tonulghan zhurnalist axmet doghan ilbey  ependi  1980-yili “Yéngi chüshenche”, “Dolunay” qatarliq edebiyat zhurnili chiqarghan.  1990-Yillardin buyan “Kündüz” géziti bilen “Qahramanmarashning küntertipi” namliq tor gézitide obzor élan  qilip kéliwatqanidi.  Uning xizmetdishi mustafa kök ependi yanfon arqiliq su'alimizgha jawab bérip mundaq yazghan: “Men axmet doghan ilbeyni 40 yildin buyan tonuymen. Tonulghan sha'ir merhum  baha'ettin qaraqoch we  men üchimiz <dolunay> zhurnilini chiqarghaniduq. Sherqiy türkistan toghrisida 150 etrapida obzori élan qilghan.  Yer tewreshte öyi örülüp  chüshüp tamning astida 5-6 kün qalghandin kéyin qutuldurulghanidi.  Lékin u, ayali xatiche xanim bilen birlikte doxturxanida dawalash ünüm bermey  qaza qildi. Bu qétimqi yer tewresh apitide qahramanmarash wilayitimizde köp sanda ziyaliy qaza qildi bu,  biz üchün zor bir yoqitish boldi”.

Dunya Uyghur qurultiyi mu'awin re'isi perhat muhemmidi  ependi, merhum axmet doghan ilbey ependining türkiyede sherqiy türkistan mesilisi yaxshi bilinmeydighan chaghlardimu dawamliq  buni türkiyening kün tertipige élip kelgenlikini bayan qilghandin kéyin, d u q namidin teziyesini bildürdi.

Axmet doghan ilbey  1954-yili qahramanmarash shehiride tughulghan bolup,  uniwérsitétni püttürgendin kéyinla yéziqchiliq bilen shughullinishqa bashlighanidi.

Yer tewresh yüz bérip éghir weyranchiliq kélip chiqqan qahramanmarash 1960-yillarda  türkiyede panahlan'ghan Uyghurlar orunlashturulghan wilayet bolup, Uyghurlarning türkiyediki rehbiri merhum eysa yüsüp aliptékinmu köp qétim bu yerde doklat bergen. Qahramanmarashtiki  bir chong kocha we baghchigha eysa yüsüp aliptékinning ismi bérilgenidi.