Almutida Uyghur ressami exmetjan ehetning yekke körgezmisi échildi

2-Awghust küni almuta shehirige jaylashqan “Qastéyéf namidiki dölet sen'et muzéyi” da qazaqistan jumhuriyitining xizmet körsetken erbabi, sen'et akadémiyesining akadémiki, qazaqistan ressamlar ittipaqining ezasi exmetjan ehetning yekke körgezmisi échildi. “Yürikimning xatirisi” dep atalghan mezkur körgezme ressamning 70 yashliq tewellutigha béghishlandi.

Körgezmining échilish nutqini “Qastéyéf namidiki dölet sen'et muzéyi” qarmiqidiki “Qazaqistanning teswiriy séniti” bölümining yétekchi ilmiy xadimi, sen'etshunasliq penlirining kandidat doktori emir jadaybayéf sözlidi. U sözide her qandaq bir ressamning eqli we harmas rohining sen'et arqiliq ötmüsh we bügünning rohiy baghlinishini körsitishke, shuningdek insaniyetning insaniy asaslirigha zéhin qoyushqa qaritilghanliqini otturigha qoydi. U exmetjan ehet eserlirining özige xas uslubqa ige ikenlikini, xilmu-xilliqi we rengdarliqini, shundaqla obrazlirining murekkeplikini tekitlep uninggha utuqlar tilidi.

Qazaqistandiki “Moskwa komsomolliri” ( “Moskwa yashlar ittipaqining ezaliri” ) tor géziti körgezmining échilishidin kéyin élan qilghan “Yürikimning xatirisi: exmet ehet öz körgezmisini shundaq dep atidi” mawzuluq maqalida mundaq déyilgen: “Chongqur Uyghur rohigha ige exmet ehet özining pütkül angliq hayatida türk medeniyitini tetqiq qilish bilen bille eserliride ulugh yipek yolida ghayib bolghan yaki saqlinip qalghan qedimiy sheher we yézilarning chongqur tarixi heqqide öz oylirini teswirleydu. Pat-pat zaman we esirler changliridin öchüp ketken ötmüsh dewrlerning izliri uning eserliride qaytidin namayan bolidu.”

Körgezmining échilish murasimida sözge chiqqan qazaqistan parlaméntining sénat ezasi zakirjan quziyéf, jumhuriyetlik Uyghur milliy medeniyet merkizining re'isi dolquntay abduxélil, qazaqistan sen'et akadémiyesining akadémiki érmuxan junisxan, shuningdek almuta sheherlik hökümet, qazaqistan ressamlar ittipaqi, xelq'araliq “Türksoy” teshkilatidin kelgen wekiller we bashqilar exmetjan ehetning eserliri heqqide öz oy-pikirlirini otturigha qoyup, uning ijadiyitini yuqiri bahalidi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan qazaqistan xelq yazghuchisi, diramatorg exmetjan hashiri ependi exmetjan ehetning ijadiyiti heqqide toxtilip mundaq dédi: “Exmetjan ehetning bedi'iy resimliri köngülni xushal qilidighan, dilgha aram béridighan, shundaqla yürekni yashartidighan ajayip möjizilerge tolghan. U shaman, budda, mani we islam dinliri dewrliride dunyagha kelgen turpan ming öy bézekliri, yarghol tam öyliri, qeshqerning tar kochiliq öyliri arisida méngip ötken mehmud kashigheriyning qedem izliri chighir yol emeslikini, eksiche uning daghdam we bext yoli ikenlikini zamaniwi warislargha körsetken. Bu süretlerni körgende köngül azadilikke tolidu, rohimiz chongqur quwwet alidu. Exmet ehet özining nadir eserliri bilen pütkül dunya medeniyitige qoshqan töhpisi zor bir kishi.”

Exmetjan ehetning ismi Uyghur, qazaq, özbék, rus, tatar we bashqa köpligen milletlerge yaxshi tonush. U uzun yillardin buyan qazaq ressamliri bilen zich alaqide bolup, öz'ara tejribe almashturushni, bir-birini qollap-quwwetleshni hemde öz'ara dostluq ornitishni en'enige aylandurghan. Bu heqte qazaqistan sen'et akadémiyesining akadémiki, qazaqistan ressamlar ittipaqining ezasi amandos aqanayéf ependi mundaq dédi: “Exmetjanni men xéli burunqi waqitlardiki sowét dewridin tartip bilimen. U méning kesipdishim. Biz birge ressamlar ittipaqigha eza bolduq. Deslep yashlar birleshmiside bolduq, andin sowét ittipaqining ressamlar ittipaqida bille ishliduq. Ijadiy seperlerde bille bolduq. Bügünki künde men exmetjanni Uyghur xelqining qedimiy medeniyitining yarqin wekili dep hésablaymen. Buninggha yene shuni qoshumche qilghum kélidu: exmetjan yene türk dunyasining ataqliq ressamlirining biridur. Özining 50 yilliq ijadiyiti mabeynide exmetjan üzlüksiz izdinishte boldi. U her xil zamaniwi téxnologiyelerdin paydilan'ghan halda ressamliq ijadiyitining may boyaq, grafika we bashqimu saheliride oxshashla ijad qilip kéliwatidu. Shuning üchün bügün hemmimiz birliship uni hem körgezmisi hem ijadiy utuqliri hem tewelluti bilen tebrikleymiz. Biz uning ulugh we qedimiy Uyghur medeniyiti, jümlidin türk dunyasi medeniyiti üchün buningdin kéyinmu chong ijadiy utuqlarni qolgha keltürüshige tilekdashmiz.”

Exmetjan ehet 1954-yili Uyghur élining ghulja shehiride dunyagha kelgen. Ata-anisi bilen qazaqistan'gha köchüp chiqqandin kéyin ottura mektepni, kéyinche almuta shehiridiki abay namidiki pédagogika institutining sen'et-grafika fakultétini tamamlighan. Exmetjan exet 1988-yildin tartip qazaqistan ressamlar ittipaqining ezasi bolghan hemde 1990-yili qazaqistan penler akadémiyesi sherqshunasliq institutining aspirantliq bölümini tügetken. 1995-Yili tashkentte ötküzülgen “Asiya sen'iti” xelq'ara körgezmiside altun médal bilen teqdirlen'gen. U 2004-yili “Qazaqistanning xizmet körsetken erbabi” sheripige muyesser bolghan. U yene “Ilham” mukapatining sahibi. Ressamning eserliri türkiye, italiye, amérika qoshma ishtatliri, xitay we bashqa ellerde körgezmige qoyulghan.

Ziyaritimizni qobul qilghan ressam exmetjan ehet bu qétimliq körgezme heqqide toxtilip mundaq dédi: “Körgezme intayin yaxshi boldi, ademlermu köp keldi. Men shunchilik xursen. Bu yerge axirqi on yilda ishligen ijadiy eserlirimning hemmisi kirdi. Zal intayin chong. Bu birnechche künde ‛Uyghurumning tar kochiliri‚ mawzusidiki körgezme dawamlishiwatidu. Buningda qazaqistandin xoja ehmed yesewi, shundaqla qeshqer we turpandiki mazarlarda özüm körgen kochilarning süretlirini may boyaqta ishlidim. Özüm shu yaqlargha barghanda tartqan süretlirim arqiliq mushu resimlirimni yaritip kéliwatimen. Mushu témini yene dawamlashturimen. Bu körgezme 20 kün bolidu. Arminim mushu süretlerni chet elge chiqirish. Bu xelqim üchün, shundaqla qazaqistan üchün qiliwatqan xizmitim. Uyghurumning sen'itini chet ellerge körsitish oyum bar.”

Igilishimizche, exmetjan exet 1992- we 2003-yilliri Uyghur élide bolup, köpligen tarixiy yadikarliqlarni ziyaret qilghan. Shu seperler netijiside uning “Budda dewri” we “Sherq ahangliri” namliq toplamliri barliqqa kelgen. Yene bir toplimigha qeshqer, turpan, xoten, ghulja, shuningdek hazirqi qazaqistanning chimkent, özbékistanning semerqent qatarliq sheherliridiki qedimiy imaretler kirgen bolup “Qedimiy yipek yolidiki sheherler” dep nam alghan. Exmetjan ehetning “Sherq kochisi”, “Qedimiy qeshqer kochisi”, “Turpan”, “Qeshqer”, “Qedimiy kochidiki yashan'ghan kishi”, “Baliliqim ötken qedimiy kocha” we bashqimu eserliri sen'et muxlislirigha yaxshi tonush. Exmetjan ehet omumen 5000 gha yéqin eserning mu'ellipi.