Almutada qazaqistan xelq yazghuchisi ziya semedi xatirilendi

Almutadin ixtiyariy muxbirimiz oyghan teyyarlidi
2024.12.13
ziya-semedi-110-yil-04 Ziya semedi tewellutining 110 yilliqigha béghishlan'ghan “Qelimi xelq üchün xizmet qilghan xelq yazghuchisi” mawzusidiki yumilaq üstel yighinidin körünüsh. 2024-Yili 7-öktebir, almuta
RFA/Oyghan

7-Dékabir küni almuta sheherlik dostluq öyide Uyghur edebiyatining bayraqdar yazghuchiliridin ziya semedi tewellutining 110 yilliqigha béghishlan'ghan “Qelimi xelq üchün xizmet qilghan xelq yazghuchisi” mawzusida yumilaq üstel yighini ötküzüldi. Bu qétimqi pa'aliyetni qazaqistan yazghuchilar ittipaqi terkibidiki Uyghur edebiyati kéngishining qollap-quwwetlishi bilen karlin mexpirof rehberlikidiki almuta shehiri bostanliq nahiyelik Uyghur étno-medeniyet merkizi we “Turan dunyasi” türkiy xelqler medeniyiti fondi uyushturghan.

Ziya semedi tewellutining 110 yilliqigha béghishlan'ghan “Qelimi xelq üchün xizmet qilghan xelq yazghuchisi” mawzusidiki yumilaq üstel yighinidin körünüsh. 2024-Yili 7-öktebir, almuta
Ziya semedi tewellutining 110 yilliqigha béghishlan'ghan “Qelimi xelq üchün xizmet qilghan xelq yazghuchisi” mawzusidiki yumilaq üstel yighinidin körünüsh. 2024-Yili 7-öktebir, almuta
RFA/Oyghan

Qazaqistan xelq yazghuchisi ziya semedi ijadiyitining hazirqi jem'iyetning ijtima'iy we insaniyet meniwi mirasliri sistémisigha maslishishini meqset qilghan mezkur murasimgha közge körün'gen yazghuchi, sha'ir, alim, tijaretchiler, yashlar we ziya semedining uruq-tughqanliri qatnashti. Pa'aliyetke riyasetchilik qilghan bostanliq nahiyesi Uyghur étno-medeniyet merkizining re'isi, “Turan dunyasi” türkiy xelqler medeniyiti fondining mudiri karlin mexpirof échilish nutqi sözlep, uning bu qétimqi pa'aliyet heqqide melumat berdi.

Murasimning béshida ziya semedining hayat kechmishliri heqqidiki widiyo körsitildi. Murasimda sözge chiqqanlar ichide tonulghan tijaretchi dilmurat quziyéf, qazaqistan yazghuchilar ittipaqining ezasi, sha'ir jemshit rozaxunof, sha'ir, “Intizar” zhurnilining bash muherriri, qazaqistanning pexriy yazghuchisi abdughopur qutluqof, siyasetshunas qehriman ghojamberdi, “Uyghur awazi” gézitining bash muherriri, qazaqistan xelq birleshmisining ezasi érshat esmetof we bashqilar bolup, yazghuchining hayati, ijadiyiti we jenggiwar izliri heqqide öz pikirlirini jama'et bilen ortaqlashti. Jemshit rozaxunof we abdughopur qutluqoflar ziya semedige béghishlan'ghan shé'irlirini oqup berdi.

Ziya semedi tewellutining 110 yilliqigha béghishlan'ghan “Qelimi xelq üchün xizmet qilghan xelq yazghuchisi” mawzusidiki yumilaq üstel yighinidin körünüsh. 2024-Yili 7-öktebir, almuta
Ziya semedi tewellutining 110 yilliqigha béghishlan'ghan “Qelimi xelq üchün xizmet qilghan xelq yazghuchisi” mawzusidiki yumilaq üstel yighinidin körünüsh. 2024-Yili 7-öktebir, almuta
RFA/Oyghan

Shu jümlidin tijaretchi dilmurat quziyéf mundaq dédi: “Qérindashlar, bügün biz hökümet we jem'iyet erbabi, közge körün'gen büyük yazghuchi we diramatorg ziya semedi tewellutining 110 yilliqini ötküzüwatimiz. Biz kichik chaghlirimizdin tartip ziya akamning “Mayimxan”, “Exmet ependi” we bashqa kitabliri bilen terbiylenduq. Elwette, herbir insanning wetenperwer bolushigha, özining tarixini, medeniyitini, edebiyatini, senitini söyüshige, ularni hörmetlishige we shular bilen pexirlinishige birinchi bolup a'ilisi, ikkinchi nöwette mektep seweb bolsa, üchinchi nöwette, mana shu ziya semedi aka we uning yazghan eserlirige oxshash kitablarni oqup, wetenperwerlikni ügen'gen. Men ziya akam bilen peqet kitabliri arqiliqla tonushmidim. Men uning bilen mushu yerde olturghan ademler arisida eng köp mungdashqan ademlerning biri. ”

Dilmurat quziyéf shu qatarda ziya semedidin köpligen meslihetlerni alghanliqini, uning Uyghur xelqining küreshliri, özining wetini, erkinliki we azadliqi üchün qilghan erkekliki heqqide intayin köp hékaye qilip bergenlikini otturigha qoydi.

Murasimda muxter ewézof namidiki edebiyat we sen'et institutining bash ilmiy xadimi, filologiye penlirining doktori, proféssor alimjan hemrayéf “Ziya semedi ijadiyitide erkinlikni söyüsh idiyesi” mawzusida doklat qildi.

Bu munasiwet bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilghan sha'ir jemshit rozaxunof ependi mundaq dédi: “Ziya semedining ijadiyiti heqqide türlük pikir we mulahiziler otturigha qoyuldi. Shuning netijiside yazghuchimiz ziya semedi ijadiyitining hazirqi zaman jem'iyitining ijtima'iy we insaniyet meniwi mirasliri sistémisigha maslishishi heqqide közligen meqset ada boldi, dep oylaymen. Ziya akining qaldurghan mirasi, özining milliti, wetenperwerlik, milletperwerlik heqqide yézilghan qurliri méningche bügünki künning eng muhim mesililirining biri bolup qaldi dep hésablaymen. Buni yazghuchigha bolghan chong hörmet dep bilimen”.

Ziya semedi tewellutining 110 yilliqigha béghishlan'ghan “Qelimi xelq üchün xizmet qilghan xelq yazghuchisi” mawzusidiki yumilaq üstel yighinidin körünüsh. 2024-Yili 7-öktebir, almuta
Ziya semedi tewellutining 110 yilliqigha béghishlan'ghan “Qelimi xelq üchün xizmet qilghan xelq yazghuchisi” mawzusidiki yumilaq üstel yighinidin körünüsh. 2024-Yili 7-öktebir, almuta
RFA/Oyghan

Jemshit rozaxunof bu heqte söz bolghanda ziya semedidek shexslerning bir esirde bir qétim tughulidighanliqini, bu heqtiki murasimlarni chong da'iride hem pat-pat ötküzüp turushning muhimliqini alahide tekitlidi.

Ziyaritimizni qobul qilghan “Uyghur awazi” gézitining xadimliridin érshat esmetof ependi yumilaq üstel yighinida qilin'ghan doklatlardin we sözligüchilerning nutuqliridin ziya semedining hayati we ijadiyiti heqqide xilmu-xil we qiziqarliq pikirlerning otturigha qoyulghanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Ziya semedini heqiqetenmu qedirleshke we hörmet bildürüshke tégishlik qelem sahiblirining biri, dep hésablaymiz. Sewebi bizning baliliq dewrimiz ziya semedi eserliri ijadiyetning yüksek pellisige yetken, ijadiyet qaynimida ziya aka qelemni rawrus tewritip yürgen dewrlerge toghra keldi. Oqughuchiliq dewrimizde, yash waqtimizda ziya akining eserlirini oqup, hayat kechürduq. Ziya akining eserlirining alahidilikige kelsek, birinchidin, tariximizdiki nahayiti muhim sehipilerni échip bergen. Uning barliq eserliride dégüdek xelqimizning ötmüsh tarixidin nahayiti obyéktip, heqqaniy, rastchil pakitlarni uchritimiz. Uning eserlirining yene bir alahidiliki u xelqimizge yéngiche roh béghishlaydighan, ötmüshtiki xataliqlirimizdin sawaq alidighan bir alahide mezmun'gha ige. Ziya akining yene bir ulughluqi u Uyghur bedi'iy tilining mahiri. U Uyghur tilining tüzülüshige, rawanlishishigha, barliq sahelerde janliq ishlitilishige alahide tesir qildi dep oylaymen.”

Érshat esmetof shuningdek bügünki künde dangliq Uyghur yazghuchilirining kitablirini qayta neshr qilishning zörürlükini bildürdi.

Pa'aliyetning axirida yazghuchining perzentliri béliqiz semedi we riza semedi “Düglek üstel” yighinigha qatnashquchilargha öz minnetdarliqini izhar qilip, sowghilarni teqdim qildi.

Igilishimizche, ziya semedi 1914-yili 15-aprélda qazaqistanning yarkent tewesidiki xonixay yézisida orta déhqan-baghwen a'iliside dunyagha kelgen. 1944-Yili “Sherqiy türkistan milliy azadliq herikiti” partlighandin kéyin ziya semedi azadliq kürishige kiriship kétidu. Ziya semedi polkownik unwanida milliy armiye bash ishtabi razwédka bashqarmisining bashliqi we “Inqilab téngi” gézitining bash muherriri wezipilirini üstige alidu. Ziya semedining türlük xizmetliri yuqiri bahalinip, ikki qétim “Sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti” ning “Istiqlal” ordéni we bashqa médalliri bilen teqdirlinidu.

Uyghur aptonom rayonluq hökümette yuqiri derijilik rehbiriy xizmetlerde bolghan ziya semedi 1950-yilliridin bashlap xitayda ewjige chiqqan her xil siyasiy heriketlerde yüzligen, minglighan milliy kadirlar qatarida jazalinidu. Lékin u xitaygha qarshi küreshni toxtatmighanliqtin 1958-yili barliq xizmetlerdin boshitilip, emgek lagérigha sürgün qilinidu. 1960-Yili salametliki nacharliship ketkenliktin lagérdin waqitliq qoyup bérilidu. U ghuljigha qaytip kélip, sepdashliri we dostlirining mesliheti bilen 1961-yili qazaqistan'gha chiqip kétidu. Ziya semedi 2000-yili 20-noyabirda 86 yéshida alemdin ötti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.