Amérika dora shirketlirining Uyghur élide kilinikiliq sinaq élip bérishi amérika dölet mejlisi ezalirining endishisini qozghighan

Yéngi jérsiy ishtatining branchburg shehiridiki éli lili (Eli Lilly) we shirkitining dora yasash zawuti. 2021-Yili 9-mart, branchburg

Amérika awam palatasining démokratik we jumhuriyetchi palata ezaliri 20-awghust baydén hökümitining amérika dora shirketlirining xitayda élip barghan kilinikiliq dora sinaqlirigha qarita tekshürüshni kücheytishini, bu sinaqlarning amérika dölet bixeterliki we eqliy mülkini oghrilash xewpi peyda qilipla qalmay, belki bu sinaqqa “Irqiy qirghinchiliq” qa uchrawatqan Uyghurlarning mejburiy qatnashturulushi mumkinlikini bildürgen.

Amérika awam palatasi xitay istratégiyelik riqabet komitétining 4 neper ezasining amérika yémeklik we dora bashqurush idarisining komissari robért kalifqa yazghan bu mektupida körsitilishiche, amérika dora shirketliri on yildek waqittin béri, xitayning herbiy organliri, bolupmu xitay azadliq armiyesige baghliq tébbiy merkezliri we doxturxanilar bilen hemkarliship kilinikiliq sinaq élip bérish arqiliq, yéngi ishlepchiqarghan dorilirining bixeterliki we ünümini sinaq qilmaqtiken.

Mektupta mundaq déyilgen: “Biz yene amérika dora shirketlirining xitay kompartiyesi Uyghur ahalisige irqiy qirghinchiliq qiliwatqan shinjang Uyghur aptonom rayonidiki doxturxanilar bilen kilinikiliq sinaq élip bériwatqanliqidin endishe qilduq. Bu rayondiki az sanliq milletler uchrawatqan tarixiy zulum we tébbiy kemsitishni nezerde tutqanda, shinjang Uyghur aptonom rayonida kilinikiliq sinaq élip bérishta jiddiy exlaqiy endishiler bar.”

Bu mektupni amérika awam palatasi xitay istratégiyelik riqabet komitétining re'isi jon mulinar, bu komitétining nopuzluq ezasi raja krisnamurti we komitét ezasi anna ésho we nél dunning yazghanliqi melum.

Amérika awam palata ezalirining xitaydiki kilinikiliq sinaqqa Uyghurlarning mejburiy qatnashturulushi mumkinlikidin endishe qilishi, lagérdiki tutqunlargha namelum dora we okullarning bérilidighanliqi qeyt qiliniwatqan bir waqitta otturigha qoyulmaqta. Gerche buning bilen kilinikiliq sinaqning baghlinishliq ikenlikige da'ir éniq delil bolmisimu, lékin amérikada turushluq lagér shahiti zumret dawut, buning öz ara baghlinishi bardek bir gumanda ikenlikini tekitleydu. 2018-Yili 3-ayda tutqun qilinip ürümchidiki bir lagérgha qamalghan zumret dawut 21-awghust bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda qeyt qilishiche, lagérda tutqunlargha her 24 sa'ette bir qétim dora bérilidiken.

Halbuki, awam palata ezalirining mektupida, “Ishenchlik doklatlar bu rayondiki az sanliq milletlerning xitay kompartiyesi teripidin öz bedinige igidarchiliqtin waz kéchishke mejburlan'ghanliqini körsetkenliki” tekitlenmekte. Mektupta qeyt qilinishiche, “Shirketlerning shinjang Uyghur aptonom rayonida xalisane kilinikiliq sinaq élip bérishqa kapaletlik qilish mumkinchiliki yoq” bolup, “Amérika shirketlirining meqsetsiz halda xitay kompartiyesining bimarlarni kilinikiliq sinaqqa mejburiy qatnashturushtin érishken sanliq melumatliridin paydilan'ghanliqigha ishinidiken.”

Bélgiye lé'uwén uniwérsitétining piroféssori, biyologiye mutexessisi yéwés moré'u (Yves Moreau) bolsa, palata ezalirining mektupida tilgha élin'ghan endishilerning eqilge muwapiq endishiler ikenlikini tekitleydu. Yéwés moré'u 22-awghust bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq dédi: “Méningche, bu mektup intayin diqqet qilarliq mektup bolup, mektupta intayin muhim bir qanche mesile otturigha qoyulghan. Bu mektupta ikki nuqta bar, eng qiziqarliq nuqtisi, palata ezaliri we amérika hökümiti xitayning kelgüside amérika yaki keng da'iridin éytqanda gherb bilen riqabetlishidighanliqidin endishe qilishi, bu eqilge muwapiq bir endishe. Lékin bu yerdiki so'al bu riqabetni bir terep qilishtur.”

Piroféssor yéwés moré'uning körsitishiche, basturush yüz bériwatqan bir rayonda kilinikiliq sinaq élip bérish bu sel qaraydighan mesile emes iken.

Yéwés moré'u mundaq dédi: “Basturush bolghan yaki boluwatqan bu rayonda her qandaq shekildiki kilinikiliq sinaq élip bérish exlaqi ölchemge da'ir mesile, bu sel qarighili bolidighan bir mesile emes. Bu, amérika yémeklik we dora bashqurush idarisi jiddiy oylishidighan emes, belki qandaq tedbir qollinishini oylishidighan mesile, dep qaraymen. ”

Piroféssor yéwés moré'oning körsitishiche, xitayning barliq doxturxana torining hemmisining shinjanggha baghlinishliq bolushi uni heyran qaldurmaqta iken. Yéwés moré'o mundaq dédi: “Méni hemmidin heyran qaldurghini, pütün memliket boyiche bir birige zich baghlinishliq bolghan memliket xaraktérlik bu keng torda, bu dölettiki pütün doxturxanilarning asasen shinjanggha, bolupmu ürümchige baghlinishliq bolushi kishini heyran qalduridu.”

Biz 21-awghust amérika yémeklik we dora bashqurush idarisige élxet yézip ularning inkasini sorighan bolsaqmu, emma bu idare so'allirimizgha jawab bermidi. Amérika yémeklik we dora bashqurush idarisi (FDA) axbarat ishxanisining bu heqtiki qisqa yazmisida qeyt qilinishiche, ular “Mektupni tapshuruwalghan, emma uning jawabini dölet mejlisi ezalirigha béridiken.”

Lilly Shirkiti xitayning bazisi xongkongdiki inowént-biyologiye (InnoventBio) shirkiti bilen shérikchilik ornatqan amérika dora karxanisi. Bu shirketning bayanatchisi jerid shapiro 21-awghust muxbirimizgha bergen bayanatida, “Lilly Eqliy mülükni qoghdashta ching turidu. Hemkarlashquchilirini qattiq bahalap, ularning tetqiqat we sanliq melumat mexpiyetliki lilining ölchimige yétishige kapaletlik qilidu, shuningdek kilinikiliq tejribe élip barghanda ularning pa'aliyitini nazaret qilip, süpet we sanliq melumatlarning mukemmellikige kapaletlik qilidu” dégen.

Lékin kishilik hoquq közitish teshkilati xitay bölümining sabiq diréktori sofiye richardson bolsa, Uyghur élide kishilerning bu xil sinaqlargha öz raziliqi bilen qatnishish mumkinchiliki yoqluqini bildürdi. Sofiye richardson 21-awghust bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq deydu: “Tetqiqatchilardin telep qilinidighan bu xil sinaqqa öz raziliqi bilen qatnishish exlaqi ölchimi xitaydiki xelqler érishishi qiyin bolghan müshkül bir mesile. Melum shekildiki tutqunlar lagéri mewjut bolghan bir yerde yaki Uyghur rayonidek bir jayda, siz hökümet qollighan ishlarni ret qilalmaysiz, shundaqla siz tetqiqatchilardin telep qilinidighan sinaq exlaq ölchemliri boyiche raziliq bérelmeysiz.”

Sofiye richardsonning qeyt qilishiche, xitaydiki bu xil kilinikiliq sinaqlarda xelq'ara qanun, hetta xitayning ichki qanunlirighimu xilapliq qilinmaqtiken. Richardson: “Kishilerning kilinikiliq sinaqlargha ularning raziliqsiz qatnishiwatqanliqigha da'ir bayanlar, köp xil xelq'ara kishilik hoquq qanunlirigha, hetta xitayning sehiye qanuni, shexsi mexpiyetlik qanuni, jinayi ishlar dewa qanunini öz ichige alghan bir qatar qanunlirighimu xilaptur” dédi.

Bu mektupta yene amérikaning bi'o-téxnika sahesidiki halqiliq eqliy mülüki xitay azadliq armiyesining qoligha ötüp kétish yaki xitayning dölet bixeterlik qanunigha asasen uning qoligha chüshüp kétish xewpi jiddiy endishe peyda qilghanliqimu tekitlen'gen. Mektupta qeyt qilinishiche, amérika dora shirketliri hemkarliq élip barghan xitay azadliq armiyesining 307-doxturxanisi xitay herbiy tébbiy penler akadémiyesige qarashliq bolup, bu orun ilgiri amérika soda ministirliqining qara tizimlikige kirgüzülgeniken.

Mektupta, bu doxturxanining amérika shirketliridin érishken téxnikini xitay herbiy tébbiy penler akadémiyesige ötküzüp bérip, amérika dölet bixeterlikige tehdit peyda qilghanliqi, xitay herbiy penler akadémiyesige ötküzüp bérilgen bu téxnika kilinikiliq sinaqning deslepki basquchigha a'it intayin nazuk sanliq melumatlarni öz ichige alghanliqi tekitlen'gen.