Америка хуавейни чәклигәндин кейин, хитай сода министири җоң шән бейҗиңдики дөләт кеңиши учур ишханисида өткүзүлгән мухбирларни күтүвелиш йиғинида сөз қилди. 2020-Йили 18-май.
5-Айниң оттурилирида америка һөкүмити хитай телеграф ширкити хуавейға болған чәклимини кеңәйтип, һөкүмәт пенсийә фондиниң хитайға мәбләғ селишини чәклигәниди. 29-Май президент трамп америка һөкүмитиниң хоңкоңға бәргән алаһидә имтиязини бикар қилғанлиқини, бейҗиңниң бу райондики әркинликни боғқан әмәлдарлириға җаза йүргүзидиғанлиқини җакарлиғаниди.
«Ню-йорк вақти» гезитиниң 3-июн бәргән хәвиригә асасланғанда, америка һөкүмити 16-июндин башлап хитай авиатсийә ширкәтлириниң айропиланлириниң америкаға киришини чәкләйдиғанлиқини елан қилди.
Америкадики уйғур сиясий анализчи илшат һәсән әпәнди американиң арқа-арқидин алған бу қарарлири һәққидә тохтилип мундақ деди:» вирус мәсилиси вә хоңкоң мәсилиси билән хитай-америка соғуқ мунасивәтләр урушиға өткән болса, йеқинқи вәзийәткә қариғанда бу икки дөләт арисидики мунасивәт рәсмий җиддийлик вә начарлиқ басқучиға өткән «.
Хитай билән америка арисидики авиатсийә қатниши бу йил 1-ай мәзгилидә һәптидә 325 қетим болған болса, 2-айда, йәни хитайдин корона вируси тарқалғанлиқи ашкариланған мәзгилидә америка тәрәпниң вирусни контрол қилиш мәқситидә чәклимә қоюши билән һәптидә 20 қетимға чүшүп қалғаниди. Әмма, хитай тәрәпниң буниңға җавабән америка айропиланлириниң хитайға учушини пүтүнләй чәкләп қаршилиқ ипадилигән.
«Ню-йорк вақти» гезитиниң мәзкур мақалисидә дейилишичә, бу қетим президент трампниң хитай билән болған авиатсийә қатнишини чәкләш қарари бейҗиң билән вашингтон арисидики зиддийәт күчәйгәндә елинған қарардур.
Хитай билән америка арисидики иқтисадий-сиясий мунасивәтләргә диққәт қилип келиватқан америкадики иқтисадшунас қәйсәр миҗит әпәнди американиң бу қарари һәққидә өзиниң тәһлиллирини оттуриға қойди. У мундақ деди: «бу қарар арқилиқ америка хитайниң йүргүзгән сиясәтлиригә қарита өзиниң позитсийәсини билдүрүватиду. Бу ноқул авиатсийә ширкитиниң учушиниң тохтап қелиши әмәс бәлки көп қирлиқ сиясий оюн».
Америка-хитай арисидики сода мунасивити йеқиндин буян давалғуп келиватмақта иди. Америка сода министирлиқи 22-май баянат елан қилип, хитай җамаәт хәвпсизлик министирлиқи қармиқидики қанун дохтурлуқи тәтқиқат институтини өз ичигә алған 9 орун уйғур елидики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә шерик болғанлиқи үчүн америка технологийәси сетип берилмәйдиған ширкәтләр қатариға киргүзүлгәнликини җакарлиғаниди.
Қәйсәр миҗит әпәнди америка-хитай арисидики сода мунасивитиниң нөвәттики йүзлиниши һәққидә мундақ деди: «икки дөләт оттурисидики барлиқ иқтисадий мунасивәтләр адәттә сиясий мунасивәтләрниң әкс етиши. Әмәлийәттә америка-хитайдин ибарәт бу икки дөләтниң мунасивити айрилалмас мунасивәт, чүнки икки дөләтниң дуня иқтисадидики дарамити дуня иқтисадиниң үчтин икки қисмини игиләйду. Лекин бир-биригә ‹ундақ қазанға мундақ чөмүч қилиш' тактикисини ишлитиватиду».
Ройтерс агентлиқниң 14-май бәргән хәвиригә қариғанда президент трамп: «биз мөрити кәлсә хитай билән болған мунасивәтләрни үзүветәләймиз» дегәниди.
Илшат һәсән әпәнди америка һөкүмитиниң йеқиндин буян чиқарған бир йүрүш қарарлирини қоллап мундақ деди: «америка алдиға қарап меңиши керәк. Хитайни һазир тосмиса, кейин техиму тәс болиду, мениңчә америка буни чүшәнди».
Америка һөкүмити йеқинда баянат елан қилип, бәлгилик нисбәттә хитай оқуғучиларниң америкаға келип оқушини чәкләйдиғанлиқини, хоңкоңға берилгән сода әвзәлликлирини бикар қилидиғанлиқини җакарлаш бир вақитта уйғур мәсилисиниму күтәртиптә тутуп турмақта. 2-Июн америка авам палатасиниң рәиси нәнси пелоси ханим «2020-йиллиқ уйғур кишилик һоқуқ сиясити қанун лайиһәси» ни имзалап, буни рәсмий һалда президенти доналд трампқа йолланғанлиқини җакарлиғаниди.
Көзәткүчиләрниң ейтишичә америка хитайни «қоршавға елип» барлиқ мунасивәтләрни йеңи шәкилдә орнитидикән.
