Amérika-xitay munasiwitining yéngi sehipisi we soda siyasitidiki özgirishler

Dunyawi apetke aylan'ghan tajisiman wirusi wabasi xitayning emeliyette unchiwala “Hemmige qadir” küch emeslikini toluq ashkarilighan hadisilerning biri bolup qaldi. Bolupmu döletning ichkiy qismida ashkara bolghan iqtisadiy chékinish hemde xelq'aradiki xitaygha qarshi bolghan dunyawi birliksepning shekillini'ishi xitayning rehberlik qatlimidiki adetke aylan'ghan körenglikni rawrus “Yumshitip” ularning xelq'aragha tutqan mu'amilisini “Bashqilargha yol qoyush” qa özgertti. “Aksyos” (Axios) torining obzorchisi bésani ibrahimyan (Bethany Ebrahimian) özining 28-dékabirdiki obzor maqaliside bu halni ene ashundaq teswirleydu. Bolupmu 2022-yili noyabirda xitay kompartiyesining bash sékritari shi jinpingning tajisiman wirusi yamrighandin buyanqi tunji qétim dunya rehberliri bilen bolghan uchrishishlirida ipadilen'gen dostaniliq we xush pé'illiq, uning birnechche yil ilgiriki hakawurluq we tekebburluq bilen söz qilishtek halitidin zor derijide perq qilidu.

Obzor maqaliside éytilishiche, xitay hökümitining bu qeder “Rayish” liqi amérika teweside tizimgha aldurulghan barliq xitay shirketlirining amérika élan qilghan barliq belgilimilerge toluq ri'aye qilishi heqqidiki wedisidimu öz eksini tapqan. Bu hal yalghuz xitay rehberliriningla emes, pütkül xitayningmu üch yilliq waba jeryanida eslidiki meghrur halitidin chüshkenlikini namayen qilip bergen. Emma aptorning qarishiche, amérika bilen yawropa döletlirining xitay heqqidiki barghanséri qattiq tüs éliwatqan mewqesi mahiyette xitayning iqtisadiy alaqidiki öktemlikini we pen-téxnika sahesini monopol qiliwélishini cheklesh, shuningdek ularning mejburiy emgek bilen chemberchas baghlan'ghan teminlesh zenjiri bilen bolghan alaqisini üzüp tashlashta muhim ehmiyetke ige.

Del mushu xil özgirishning eng chongi nöwette amérika-xitay munasiwitidiki eng gholluq sahelerdin bolghan soda alaqisida körülüwatqan bolup, “Siyasiyon” (POLITICO) gézitining 26-dékabir sanidiki mulahizide bu hal “Ikki terepning iqtisadiy jehettiki hemkarliqi axirqi hésabta ayaqlashti” dep xulase chiqirilidu. Bu ehwal amérika tashqiy ishlar ministiri antoni bilinkén ependi 29-dékabir küni özining tiwéttér bétide élan qilghan munu bayanattimu eks étidu. Uningda éniq qilip: “Xitay xelq jumhuriyiti peyda qiliwatqan xirislargha taqabil turush üchün men tüzüp chiqqan istratégiyede shu nuqta tekitliniduki, biz dölet ichidiki qudret asasimizgha meblegh sélishimiz, ittipaqdashlirimiz bilen hemkarlishishqa küch chiqirishimiz hemde xitay bilen riqabetlishishimiz lazim. Shundila biz ‍öz menpe'etimizni hemde kelgüsige bolghan qarashlirimizni hémaye qilalaymiz” déyilgen.

Obzor maqaliside éytilishiche, aqsaray we dölet mejlisi ün-tinsiz rewishte amérika-xitay otturisidiki iqtisadiy munasiwetni qayta qurup chiqiwatqan bolup, nechche on yildin buyan dawam qilip kéliwatqan munasiwet endizisi yimirilishke bashlighan. Bolupmu xitayning téxnologiye saheside hökümran boluwélish arqiliq, iqtisad we herbiy sahede amérika bilen üzengge soqushturushqa yol échishqa urunushi axirqi hésabta berbat bolushqa duch kelgen. Aptor géywén beyd (Gavin Bade) bu halni omumlashturup: “Bu bir okyan kebi özgirishtur. Baydén hökümiti nechche on yil dawam qilghan xitay heqqidiki soda siyasitini arqigha qayturdi” deydu. Bu ehwal prézidént jow baydénning bu heqtiki nutuqliridimu öz ipadisini tapidu.

Aptorning qarishiche, aqsarayning munasiwetlik belgilimiliri we muzakire basquchidiki qanunliri bu yil axirlashqandin kéyinmu 2023-yili dawamliq algha qarap “Yürüsh qiliwatqanliqi” üchün, aldinqi üch nöwetlik hökümetning xitay bilen bolidighan soda siyasiti heqqidiki yétekchi idiyesi bitchit bolghan. Buning bilen sabiq prézidént donald tramp dewridiki soda urushi weziyitige qaytish nöwettiki ré'alliqning omumiy yüzlinishi bolup qalghan. Donald tramp dewride aqsarayning xelq'ara iqtisad sahesi boyiche meslihetchilikini üstige alghan klét willéms (Clete Willems) bu heqte toxtilip: “Qaraydighan bolsaq, hazir xitay bilen bolghan munasiwette ghayet zor özgirishni körmektimiz. Baydén hökümiti hazir xitayni özliri üchün dölet xewpsizlik sahesi boyiche tehdit, dep qarawatidu. Bu biz ilgiri körüp adetlen'gen amérika-xitay munasiwitidiki endizilerdin asman-zémin perq qilidu” deydu.

Obzorda éytilishiche, 2022-yili öktebirde amérika soda ministirliki xitay shirketlirining aliy derijilik özek (chip) ishlepchiqirishini cheklesh heqqide belgilime chiqarghan bolsa, pat yéqinda bir qisim xitay eplirining, jümlidin “Tik-tok” ning amérika teweside men'i qilinishi heqqide munaziriler dawam qilishqa bashlighan. Shuning bilen birge amérika dölet mejlisi amérika tewesidiki kapital jughlanmisining xitaygha éqishini cheklesh heqqide qarar élish aldida turmaqta iken. Bularning hemmisi baydén hökümiti tekitlewatqan “Amérika xelqining menpe'etini yükseldürüsh we hémaye qilish” tek bash nishanning muhim halqiliri bolup, xitayning pen-téxnika sahesidiki tereqqiyatini hazirqi izida toxtitip qoyush, buningdiki muhim témilardin bolup qalghan. Amérika soda ministirliqining ministiri gina raymando bu heqte toxtilip: “Biz amérika iqtisadini xitaydin ayrip tashlaymiz, dewatqinimiz yoq. Bizning arzuyimiz soda we meblegh sélish pa'aliyetlirini iqtisad we xewpsizlik sahesi boyiche bizge tehdit peyda qilmaydighan, kishilik hoquq we qanun arqiliq hémaye qilish mewjut bolghan rayonlarda dawam qildurush” dégen. Bu bolsa mahiyette xitay hökümitining “2025-Yili xitayda ishlen'gen” dégen bash nishanigha qarshi eng küchlük jawab teriqiside otturigha chiqqan bolup, baydén hökümitining xitay bilen bolghan iqtisadiy munasiwitidiki en'eniwi “Hemkarliq” ning “Qarshilishish” qa ‍özgirishining yene bir ipadisi bolup qéliwatqanliqi melum.