Анализчилар: “америка дөләт мәҗлиси хитайниң тәһдиткә тақабил туруш үчүн җиддий тәдбир елиши керәк”

Анализчилар американиң хитайға тутқан кәңчилик сиясити түпәйлидин, хитайниң америкадики тәсириниң вә тәһдитиниң күнсери күчийиватқанлиқини көрсәтмәктә. Шуниң билән бир вақитта, америкадики хитай тәсирини азайтиш вә хитай тәһдитиниң алдини елиш үчүн йеңи қанунларни түзүп иҗра қилишниң зөрүрлүкини илгири сүрмәктә.

Майкил соболик “вашингтон көзәткүчиси” (Washington Examiner) хәвәр торида елан қилған мақалисидә “америка дөләт мәҗлиси хитай сияситидики айримичилиқ, йәни кәңчиликни (cronyism) азайтиши керәк” мавзулуқ бир парчә мақалә елан қилип, америка дөләт мәҗлисиниң айримичилиқ вә кәңчиликтин хали һалда хитай билән мунасивәтлик сиясәт вә иҗраатларға мәркәзлишиши керәкликини илгири сүргән. У мундақ дегән:

 “америка дөләт мәҗлиси рәһбәрлики рождество байрими башлиништин илгири хитай компартийәсигә қарши туруш үчүн улуғвар нишанларни оттуриға қойди. Баянатчи майк җонсон вә рәис җон моленар дәрһал һәл қилишқа тегишлик үч хитай сияситини бәлгилиди. Уйғур қул әмгики күчи билән ишләпчиқирилған мәһсулатларниң америкаға керишиниң алдини алидиған сода “йочуқ” (loophole) лирни тақаш. Америка ширкәтлириниң хитай коммунист партийәсиниң контроллуқидики бийо-техника ширкәтлири билән һәмкарлиқини үзүш. Американиң хитай хәлқ җумһурийитидики биваситә яки васитилик шәкилдә хәлқ азадлиқ армийәсигә хизмәт қилидиған ширкәтләргә мәбләғ селишни чәкләш оттуриға қоюлди.”

Америкадики рәнд сиясәт тәтқиқат мәркизиниң (RAND Corporation) истратегийә вә хәвпсизлик мутәхәссиси доктор раймонд ко (Raymond Kuo) радийомиз зияритини қобул қилип юқиридики мақалидә оттуриға қоюлған пикирләр һәққидә инкас қайтуруп мундақ деди:

 “америка дөләт мәҗлиси вә америка һөкүмитиниң хитайға қарита сияситини айримичилиқ, йәни кәңчилик (cronyism) дегили боламду? буни биләймән. Лекин мән униң американи тәнқид қилған көп нәрсилирини орунлуқ дәп қараймән. Мәнчә хитай билән риқабәт қилиш америкаға бәк қиммәткә тохтайду. Америка федератсийә һөкүмитиниң хитай билән һәрбий, дипломатик, иқтисадий җәһәттә риқабәт қилиш үчүн тәминлиши керәк болған хамчот чиқими болиду. Йәнә бири шуки, тәминләш зәнҗирини хитайдин йирақлаштуруш бәк қиммәткә тохтайду. Билгинимиздәк хитай һазир дунядики әң чоң ишләпчиқарғучи. Бу америкалиқлар үчүн баһани юқирилитиду. ”

Байден һөкүмити өткән йили 13-сентәбир американиң хитайдин импорт қилидиған нәччә он милярд долларлиқ мәһсулатлириға таможна беҗи алидиған тәдбирләрни елан қилғаниди. Байден һөкүмитиниң йеңи тәдбиридә америка-хитай таможна беҗиға мәнсуп мәһсулатларниң таможна беҗи кәчүрүм қилинип сетилишини чәкләйдикән. Шуниңдәк 800 долларғичә болған посулкиларниң бурунқидәк тәкшүрүлмәстин вә баҗ қоюлмастин америкаға киришигә йол қоюлмайдикән. Тәнқидчиләр, һәр күни 4 милйон посулкиниң таможнидин тәкшүрүлмәй өтүшини “йочуқ” (loophole) дәп атиған шуниңдәк болупму, шеин вә темуға охшаш хитайниң әрзан баһалиқ парчә сатқучилириниң бу “йочуқ” тин пайдилинип уйғур мәҗбурий әмгики билән ишләнгән кийим-кечәкләрни биваситә америкалиқларға сетишини әйибләп кәлмәктә. Униң үстигә, бу “йочуқ” нурғун америкалиқларниң җениға замин болуватқан зәһәрлик чекимлик фантанилниң америка базириға халиғанчә киришидики асаслиқ сәвәб дәп әйибләнмәктә.

Америкадики сиясий анализчи, доктор андерс кор (Anders Corr) америка дөләт мәҗлисиниң айримичилиқ вә кәңчиликтин хали болған һалда хитай билән мунасивәтлик сиясәт вә иҗраатларға әһмийәт бериш вә һәқиқий мәсилини һәл қилиши үчүн йеңи қанунлар түзүп иҗра қилишниң зөрүрлүкини илгири сүрди. У мундақ деди:

 “һәқиқий мәсилә шуки, американиң хитай коммунист партийәсигә қаратқан сияситиниң америка ширкәтлириниң хитайда сода вә тиҗарәт қилиши билән аҗизлишишидур. Бу америка ширкәтлири вә бай шәхсләр сиясийонларға сайламда ианә қилиш вә башқа пайдиларни берип буниң бәдилигә уларға тәсир көрситәләйду. Йәни буниң бәдилигә хитайға қарши аҗиз сиясәт оттуриға чиқиду. Йеңи қанунлар түзүп рәқиб һакимийәтләрниң байлиримиз билән сиясий рәһбәрлиримиз арисидики қанунлаштурулған чириклик алақисини үзүп ташлаш арқилиқ түзитиш керәк. Буни түзитиш бәк қейин, бу худди түлкиниң тоху қәпизини қоғдиғандәк бир иш. Сиясийонлар өзиниң мувәппәқийәтлириниң асаси болған пул мәнбәсигә қарши қанун чиқиришни халимайду. Буниң җаваби, һазирқи бир түркүм (гуруппа) чирик сиясийонлар йоқалғанда, йәни иштин айрилғанда пәқәт 10 яки 20 йилдин кейин күчкә игә болидиған қанун болуши мумкин.”

Америкадики сиясий анализчи гордон чаң (Gordon G. Chang) Америка дөләт мәҗлиси хитай коммунистик партийәси елип кәлгән тәһдиткә тақабил туруш үчүн җиддий тәдбирләрни елип, тиз һәрикәт қилиш керәкликини көрсәтти. У мундақ деди:

 “америка дөләт мәҗлиси хитай коммунистик партийәси елип кәлгән тәһдиткә тақабил туруш үчүн йетәрлик тәдбир қолланмайду шундақла тез вә җиддийлик билән һәрикәт қилмайду. ядролуқ мәсилә, ейзинхавердин кейинки һечқандақ пирезидент хитай һөкүмити һәққидә америка хәлқигә пакит вә мумкин болидиған ишларға асасән сөз қилмиди. Нәтиҗидә, дөләт мәҗлиси худди омумий тинчлиқ дәвридикидәк һәрикәт қилмақта. Ши җинпиң америкалиқларни өлтүрүшкә тәйярлиқ қилмақта. Токквилле (Tocqueville) ейтқандәк, демократик дөләтләр асасий җәһәттин тинчтур. Улар тәһдитни тонуш вә бир тәрәп қилишта хата бир шәкилдә аста һәрикәт қилиду. Биз һазир чоң хәтәргә дуч кәлдуқ”.