2024-Yilliq “Xelq'ara diniy erkinlik aliy kéngishi” de Uyghurlar mesilisi muhim témilardin boldi

Amérika dölet mejlisi qarmiqidiki “Xitay ishliri ijra'iye komitéti” ning xizmetchiler diréktori pi'ér tozi (Piero Tozzi) aldi söz qilmaqta. 2024-Yili 30-yanwar, washin'gton.

30-Yanwar küni amérika paytexti washin'gton shehiride bashlan'ghan 2024-yilliq “Xelq'ara diniy erkinlik aliy kéngishi” aldinqi yillardikige oxshashla diniy étiqad sahesidiki cheklime we kontrolluqqa bolghan tonushni ashurush, shuningdek diniy ziyankeshlikke xatime bérishni bash téma qilghanidi. Shunga bu yilmu mezkur kéngesh dunyaning herqaysi jayliridiki köp xil medeniyet, diniy étiqad we oxshimighan siyasiy partiyelerni bir yerge jem qilghan zor kölemlik xelq'ara yighin boldi. Yighin qatnashquchilirining minggha yéqin ademdin teshkil tépishi buning bir qétimliq zor yighilish bolghanliqidin biwasite dérek béretti.

Melum bolushiche, nöwette dunya ahalisining 80 pirsenti oxshimighan derijide diniy étiqad sahesidiki türlük cheklimilerning kontrolluqida bolup, bularning beziliri yéqinqi yillarda izchil éghirlap mangghan. Hetta Uyghur diyaridikige oxshash qirghinchiliqqa seweb bolghan. Del shundaq bolghanliqi üchün bu yilliq yighin “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” témisidiki muhakime yighini bilen bashlandi.

Yighinda aldi bilen “Uyghur kishilik hoquq qurulushi” ning xadimliridin juliy milsep söz élip, “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” gha munasiwetlik ehwallarni tonushturup ötti.

Amérika dölet mejlisi qarmiqidiki “Xitay ishliri ijra'iye komitéti” ning xizmetchiler diréktori pi'ér tozi (Piero Tozzi) aldi bilen söz élip, bu jehette saqliniwatqan bezi mesililerni tilgha élip ötti. Uning qarishiche, nöwette xitaydiki zulum we kontrolluq nurghun insanlargha melumluq sawatlargha aylinip qalghan bolup, emdi buninggha süküt qilish yaki wasitilik halda buninggha hemshérik bolup qélishqa seweb qalmighan. Shunga qandaq seweb bolushidin qet'iynezer hazir tashqi dunya qilalaydighan eng chong ishlarning biri zalimlargha yantayaq bolush yaki ularning chöntikini tomlashtin néri bolush hésablinidu. Halbuki, ötken nechche on yilda amérika hökümiti izchil xitayni iqtisadiy jehettin qudret tapsila qanun arqiliq idare qilishqa mangidu؛ ularning tashqi dunya bilen bolghan alaqisining köpiyishi ularning tüplük mahiyitini özgertidu, dep ishen'gen. Shunga herqaysi basquchlardiki amérika hökümetliri xitay bilen bolghan iqtisadiy mu'amilige bekrek köngül qoyghan. Buning bilen kishilik hoquq mesilisi tashlinip qalghan. Ene shundaq qilip jumhuriyetchiler we démokratchilarning xitay heqqidiki qarashliri üzül-késil berbat bolghan. Mana mushu sewebtin “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” bu xil zalimliqqa cheklime qoyush meqsitide maqullan'ghan we qanun'gha aylan'ghan. Bu qanun Uyghurlarning mejburiy emgikige chétishliq bolghan herqandaq tawarning amérika bazirigha kirishni men'i qilidu. Mal igilirimu özliri ishlepchiqarghan tawarlarning Uyghur mejburiy emgikige chétilmaydighanliqini ispatlashqa mejbur qilinidu. Emma bu yerdiki achquchluq mesile bu qanunni qandaq shekilde ijra qilish bolup qalghan. Bu jehette hazirche qolgha kelgen netijilerni bir zor utuq, déyishke bolsimu ema buningda yenila bezi yochuqlar mewjut. Bularning eng chongi amérika hökümiti élan qilghan “Qara tizimlik” ke zadi qaysi shirketlerni kirgüzüsh bolup, buni jezmen özgertish kérek.

RFA/Behram

“Xitay ishliri ijra'iye komitéti” ning mu'awin xizmetchiler diréktori tad steyin (Todd Stein) bu heqte toxtilip, bu sahediki mesililerge bashqa nuqtilardin qarap chiqishningmu texirsiz boluwatqanliqini tekitlidi.

Uning qarishiche, mezkur qanunning dunyagha kélishi hemmila kishige pexirlinish tuyghusi ata qilghan bolsimu emma bu sahede téxi pexirlen'güdek utuqlar qolgha kelgini yoq. Bolupmu Uyghur diyarida irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetler dawam qiliwatqanda buningdin élishqa tégishlik köpligen sawaqlar mewjut. Bu qanun gerche diniy étiqad erkinliki heqqidiki qanun bolmisimu, emma Uyghurlar duch kéliwatqan mesililerning muhim bir terkibi qismi del diniy étiqad sahesige mensup. Shunga bu qanunni bashqa sahelerdiki mesililergimu tedbiqlashni oyliship körüshke bolidu. Yene bir yaqtin bu qanunni ijra qilishqa mes'ul boluwatqan amérika tamozhna we chégra qoghdash idarisi bu jehettiki xizmetlerni téximu toluq ishlesh üchün hazirqidinmu köp xamchotqa mohtaj. Bolupmu xitay hazir dunyadiki mejburiy emgek eng zor derijide mewjut boluwatqan, shuningdek qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetler sadir boluwatqan birdin-bir dölet boluwatqan ehwalda xitay bilen iqtisadiy élim-bérim mesiliside mushu qanun wasitiside xitaydin ajrilip chiqishmu köpligen mesililerge bérip chétilidu. Gerche bu qanun kishilerni xitaydin néri turushqa yaki uningdin ajrilip chiqishqa buyrumisimu emma xitay bilen mu'amilide bolushtin awwal héchbolmighanda bu xil alaqe toghrisida oyliship körüshke buyruydu. Shunga bu sahediki xirislar we tosqunluqlar yenila intayin zor salmaqta mewjut bolup turuwatidu.

Amérika awam palatasi qarmiqidiki “Amérika-xitay istratégiyelik riqabet pewqul'adde komitéti” ning xadimliridin jéyk parkér (Jake Parker) mu shu qatarda söz aldi. . Uning pikriche, Uyghur mejburiy emgikini chekleshte teminlesh zenjirining sapliqini diqqettin saqit qilmasliq intayin muhim. “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ijra qilinishqa bashlighandin buyan ikki milyard amérika dolliri qimmitidiki tawar tutup qélin'ghan. Bularning ichide kiyim-kéchek we éléktronluq buyumlar zor salmaqni igiligen. Bu jehettiki melumatlar teminlesh zenjiridiki xeterning salmiqini éniq körsitip béridu. Bu jehette hazir köpligen shirketler, bolupmu amérika shirketliri alahide hoshyar bolushqa bashlighan. Shuningdek teminlesh zenjirige munasiwetlik halqilarni inchike sürüshte qilishqa bashlighan. Emma bu hal téxi ortaq pa'aliyetke aylinip bolalmighan.

Muhakimidin kéyin ötküzülgen so'al-jawab bölikide yéngi saylamning bu xil ré'alliqqa qandaq tesir körsitish mumkinliki, Uyghurlarning menpe'etini qoghdashning buningdiki merkiziy nuqta ikenliki, küntaxta we bashqa mehsulatlardiki mejburiy emgek bu sepke téximu köp döletlerni, jümlidin yawropa we kanadani élip kirip, bu jehette zor ish birlikini emelge ashurushning zörürlüki heqqide pikirler otturigha qoyuldi.

“Xelq'ara diniy erkinlik aliy kéngishi” ning guruppa muhakimiliri birnechche meydan'gha bölüp orunlashturulghan bolup, bularning hemmisidila dégüdek diniy erkinlikning hemmila kishi köngül bölüshke tégishlik mesile ikenliki, diniy étiqadqa bolghan öchmenlikning xuddi eyni waqitta “Yehudiy zor qirghinchiliqi” gha seweb bolghan'gha oxshash hazirmu Uyghurlarni qirghin qilishqa asas boluwatqanliqi tekitlendi. Birleshken döletler teshkilati (b d t) ning diniy étiqad erkinliki mesililiri boyiche pewqul'adde melumatchisi nazile gheniye bu heqte qilghan sözide “Diniy öchmenlik ipadilen'gen herqandaq heriket döletlerning tézdin heriketke ötüshige signal bolushi lazim” dédi.

Shu qatardiki guruppilar muhakimisining biride Uyghur herikiti teshkilatining re'isi roshen abbas alahide söz qildi. . U sözide Uyghurlar nöwette duch kéliwatqan hadisining yalghuzla diniy étiqad erkinlikini boghush emesliki, eksiche sifirliq nazaretning pütkül Uyghur diyarida omumliship bolghanliqi, emdilikte Uyghurlar duch kelgen bu qismetning dunyagha yéyiliwatqanliqi heqqide toxtilip ötti.

Bu qétimqi aliy kéngeshning tunji kündiki pa'aliyetlirige amérika siyasiy sahesidiki we diniy xizmet sahesidiki kishilerdin sam brownbek (Sam Brownback), katrina swét (Katrina Lantos Swett), rashad hüseyin (Rashad Hussain), mayk jonson (Mike Johnson), mayk péns (Mike Pence) qatarliq nechche onlighan kishiler, shuningdek awam we kéngesh palatalirining ezaliri qatnashti. Biz bu toghrisida kéyinki anglitishlirimizda dawamliq xewerler bérimiz.