Uyghur mesilisi amérika hökümitining “Ötkünchi dölet xewpsizliki istiratégiye körsetmisi” ge kirgen

Amérika prézidénti baydén 3-mart küni özining wezipige olturghandin buyanqi tunji “Ötkünchi dölet xewpsizliki istiratégiye körsetmisi” ni élan qilip, hökümeting dölet xewpsizliki istiratégiyesidiki muhim nuqtilarni sherhiligen. Uning “Ötkünchi dölet xewpsizliki istiratégiye körsetmisi” de xitay amérikaning asasliq riqabetchisi ikenliki körsitilgen. Bu körsetmige Uyghur élimu kirgüzülgen. Bu tunji qétim Uyghur élining amérika prézidéntining “Ötkünchi dölet xewpsizliki istiratégiye korsetmisi” de tilgha élinishidur.

23 Betlik körsetmide “Xongkong, shinjang, tibetni öz ichige alghan halda démokratiye, kishilik hoquq we insan qedir qimmitini qoghdaymiz. Biz bu barliq mesililerde oxshash chüshenchidiki döletler bilen ortaq heriket shekillendürüsh üchün tirishimiz,” diyilgen. Körsetmide yene asiyadiki ilghar démokratiye hemde amérikaning halqiliq iqtisadiy we xewpsizlik shériki bolghan teywennimu qollaydighanliqini, amérika özining teywen mesilisidiki uzun yilliq wediside turudighanliqini bildürgen.

Amérikadiki bezi analizchilarning qarishiche, aqsarayning “Ötkünchi dölet xewpsizliki istiratégiye korsetmisi” de xitayning siyasiy tesirige taqabil turush yéterlik tonda tekitlenmigen bolsimu, emma u “Omumen yaxshi bir istiratégiye” iken.

Amérikadiki weziyet analizchisi, “Kor analitik tetqiqat orni” ning mes'uli andrés kor, baydén hökümitining “Ötkünchi dölet xewpsizliki istiratégiyesi” ge baha bérip mundaq dédi: “Omumen éytqanda, bu yaxshi bir istiratégiye bayanati. Biraq méning qarishimche, buning epsuslinarliq teripi uningda xitayning siyasiy tesiri mesilisige yéterlik urghu bérilmigen. Xitayning tesiri amérika, yawropa döletliri we kanadaning siyasiy, iqtisadiy we karxana sahesige chongqur singip kirgen bolsimu, biraq höjjette bu mesililerge orun bérilmigen.”

Lékin baydén hökümitining “Ötkünchi dölet xewpsizliki istiratégiye körsetmisi” de, amérikaning inawiti, yer shari xaraktérliq yétekchilik ornini qayta turghuzup, xelq'ara küntertipni we xelqara qa'ide-tüzümlerni xitayning belgilishi boyiche emes, belki amérika we uning ittipaqdashlirining belgilishige kapaletlik qilidighanliqi tekitlen'gen. Uningda xitay rehberlirining tengsiz menpe'et telep qilip, tajawuzchiliq, zorawanliq xaraktéridiki heriketlerde boluwatqanliqi, xitay amérikaning menpe'eti, qimmet ölchimige tehdit séliwatqan bundaq ehwalda, amérika choqum xitayning xirisigha taqabil turushi kéreklikini bildürgen.

“Ötkünchi dölet xewpsizliki istiratégiyesi” de yene amérikaning ittipdaqshlirini, xitaygha qoshna döletler we soda shériklirini qollaydighanliqi, ularning musteqil siyasiy tallash hoquqini qoghdaydighanliqi tekitlen'gen. Analizchi andérs korning qarishiche, xitaygha taqabil turushning halqiliq amili konkirét we küchlük tedbirlerni élish iken. U hökümetning xitaygha éghir iqtisadiy imbargo yürgüzüshi kéreklikini bildürdi.

Andérs kor mundaq dédi: “Biz xitaygha éghir iqtisadiy imbargo yürgüzüshimiz, bashqa döletlerningmu imbargo yürgüzüshini qolgha keltürüshimiz, xitayning amérikadiki tesir küchini tazilap, téximu köp xitay konsulxanilirini taqishimiz, téximu köp birleshme téxnologiye tereqqiyat programlirini bikar qilishimiz hem ittipaqdashlirimizningmu shundaq qilishini qolgha keltürüshimiz lazim.”

Andérs korning qarishiche, amérika yene konkirét tedbir süpitide 2022-yili béyjing qishliq olimpik musabiqisini bashqa döletke yötkishi yaki bayqut qilishi kérek iken. U: “Biz olimpikni qayturuwélip, uni bashqa döletke yötkishimiz lazim. Biz olimpikni wankowérgha yaki tokyogha yötkisek bolidu. Lékin olimpik béyjingda otküzülmesliki kérek. Eger biz olimpikni bashqa döletke yötkiyelmisek, u halda biz bayqut qilishimiz lazim,” dédi.

Lékin baydén hökümitining “Ötkünchi dölet xewpsizliki istirategiye körsetmisi” de, xitay bilen bolghan istiratégiyelik riqabet amérikaning dölet menpe'etige uyghun kelse, uning bilen hemkarlishishqa tosalghu emeslikini bildürgen. Uningda mundaq déyilgen: “Derweqe, amérikaning artuqchiliqini jari qildurush bizning xitay bilen ishenchilik we küchlük orunda turup, hemkarlishishimizgha kapaletlik qilidu. Biz béyjing bilen emeliy we netije élish asasidiki diplomatiyeni yolgha qoyup, xata chüshenche we xata chot soqush xewpining aldini alimiz.”