“Ata yurt pida'iyliri” teshkilati qazaqistanda resmiy dölet royxétidin ötti

Qazaqistanda pa'aliyet élip bériwatqan “Ata yurt” teshkilati 24-séntebir küni almuta sheherlik edliye mehkimisi teripidin resmiy tizimgha élindi. Buning bilen mezkur teshkilat qazaqistanda dölet royxétige élin'ghan resmiy qanunluq teshkilat salahiyitige ige boldi.

“Ata yurt pida'iyliri” teshkilati 2017-yildin buyan Uyghur élidin öz yurti qazaqistan'gha köchüp kelgen qazaqlarning xitay da'iriliri teripidin lagérlargha qamalghan uruq-tughqanliri heqqidiki guwahliqlirini toplash, bu melumatlarni xelq'ara teshkilatlargha yetküzüsh, dunya jama'etchilikige anglitish we metbu'atlarda élan qilish bilen shughullinip kelmekte idi. 

“Ata yurt pida'iyliri” ning hazirqi yétekchisi érbol dewlétbékoghli bizge mezkur teshkilatning qazaqistan dölet royxétige élin'ghanliqi heqqidiki xewerni melum qildi. 

“Ata yurt pida'iyliri” teshkilatining qazaqistanda resmiy tizimgha élin'ghanliqi heqqidiki xewer bezi metbu'atlardimu élan qilindi. Shularning biri “Azadliq” radi'osida 25-séntebirde bérilgen “Xitaydiki qazaq mesilisini kötürüwatqan ‛ata yurt pida'iyliri‚ teshkilati dölet royxétige élindi‚” namliq xewerdur. Xewerde éytilishiche, mezkur teshkilat özini qazaqistanda resmiy tizimlitish üchün bir nechche qétim iltimas qilghan bolsimu, emma edliye wekilliri höjjetlerning durus emeslikini bahane qilip, ret qilip kelgen iken. Teshkilat ezaliri bolsa bu mesilining arqisida siyasiy oyun barliqini hés qilip, bu yil séntebir éyida almuta sheherlik edliye mehkimisi üstidin sotqa erz qilghan iken.

Biz “Ata yurt pida'iyliri” teshkilatini qurghuchilarning bir hemde mezkur teshkilatning hazirqi wekilliridin biri bolghan qayrat baytolla bilen alaqileshtuq. U teshkilatni tizimgha aldurush toghriliq töt mertem iltimas qilghan bolsimu, lékin her xil sewebler bilen iltimaslirining qayturulghanliqini bayan qildi. U mundaq dédi: “Shuning üchün biz beshinchi qétimda ularni sotqa berduq. Sotta almuta sheherlik edliye mehkimisi kéliship, ‛ata yurt pida'iyliri‚ ni royxetke élishqa bolidu dep, teshkilatimizni qanunluq rewishte tizimgha aldi. Shuningdin kéyin biz sotqa bergen erzimizni qayturuwalduq. Emdi biz yene shu qazaqistan döletlik we xelq'araliq qanunlargha asaslan'ghan halda ishleymiz. Xitaydiki ehwallarni biz hélimu diqqettin chette qaldurmay közitiwatimiz. Bizning ish yönilishimiz shinjang Uyghur aptonom rayonidiki Uyghur, qazaq qatarliq milletlerni qebih lagérlardin qutuldurush, ulargha yardem bérishtin ibaret. Xitay bu ishni toxtatmaydighan bolsa, bizmu ‛ata yurt pida'iyliri‚ ning herikitini mushundaq dawam qiliwérimiz. Biz bu heqte erz toplashni toxtatmaymiz. Bizge melum qilin'ghan 10 mingdek erz bar. Ular in'gliz we bashqa tillargha terjime qilinip, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirigha yetküzüldi.”

Qayrat baytollaning déyishiche, “Ata yurt pida'iyliri” teshkilati 2017-yilning otturilirida xitayning Uyghur, qazaq, qirghiz we bashqimu xelqlerge qarshi élip bériwatqan basturush siyasiti munasiwiti bilen qurulghan iken. U mundaq dédi: “Xitaylar asasen dégüdek qazaqistan'gha kélip qaytqanlarni qazaqistanda jüme namizigha barghan yaki meschitke kirgen yaki uruq-tughqanliri bilen sözleshken dégendek yoqilang bahaniler bilen tutqun qildi. Ene shundaq bir peytte almutadiki milletperwer shexsler birikip, pida'iylar guruppisini teshkillidi we bügünge qeder ishlep keldi. Yawropadiki melumatlargha qarighanda, ‛siyasiy terbiyilesh lagérliri‚ da üch milyon'gha yéqin Uyghur, 500 mingdek qazaq, 50 mingdek qirghiz tutup turuluwétiptu. Qolgha élish, qamash hélimu dawam qiliwétiptu. Hazir ili oblastidin pasporti bar bezi ademler köchüp kéliwatidu. Altay, tarbaghatay, sanji we ürümchidiki qazaqlarning pasportliri téxiche bérilmeptu. Uyghur, qirghiz qatarliq milletlerning pasportliri asasen bérilmidi dégen melumatlar bizge yetti. Yene bir mesile, u yaqtiki Uyghur, qazaq, qirghiz tilliridiki mekteplerning barliqi xitay mekteplirige qoshuwétilgen. Ularning meqsiti bu milletlerni assimilyatsiye qilip, yoqitishtur.” 

Igilishimizche, “Ata yurt pida'iyliri” teshkilati kéyinki waqitlarda Uyghur, qirghiz, tatar qatarliq bashqa yerlik milletlerning mesilisinimu qolgha alghan iken. Bu teshkilat türlük xelq'ara teshkilatlar, milliy birleshmiler, ziyaliylar, jama'etchilik bilen alaqilirini téximu mustehkemleshke kirishken iken.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan qazaqistanliq tonulghan siyasetshunas jasaral qa'unishalin ependi “Ata yurt pida'iyliri” teshkilatining ishini qollaydighanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Sewebi ularning qiliwatqan ishliri xitaygha qarshiliq körsitish, xitay xewpini qayturush, xitaydiki qérindashlirimizning ehwalini yaxshilashtur. Bu teshkilat Uyghur, qazaqlarning xitaydiki mesililirini xelq'aragha melum qilish bilen shughulliniwatqan bir teshkilattur. Uning rehbiri sérikjan bilash'oghli üstidin sot bolup, u 7 yilghiche jem'iyetlik ishlargha yétekchilik qilmasliq sherti bilen qoyup bérildi. Qisqisi, uning siyaset bilen shughullinishi meniy qilindi. ‛ata yurt pida'iyliri‚ mana royxettin resmiy ötti. Emdi uning öz ish-heriketlirini shu qélipta, yeni élimizning, xelqimizning paydisigha yürgüzidighan bolsa, men, elwette, buni qollaymen. Emma shundaqtimu élimizde tizimgha élin'ghan teshkilatlargha shexsen men özüm guman bilen qaraymen. Elwette, hökümet tereptin tizimlinip, resmiy ishligini toghra. Mushu tapta men üzül-késil bir pikir éytalmaymen. Hemmini waqit körsitidu. Waqit bahalaydu dep oylaymen.” 

Melumatlargha qarighanda, “Ata yurt pida'iyliri” teshkilatining yétekchisi sérikjan bilash'oghli “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish”, “Qanunsiz teshkilat qurush” jinayiti bilen eyiblinip, jawabkarliqqa tartilghan idi. 5 Ay din oshuq waqit dawamida mirza qamaqqa élin'ghan sérikjan bilash'oghli üstidin 16-awghust küni almutada sot échilip, bir qatar shertler bilen qoyup bérilgen. Uning qamaqqa élinishi bir qatar xelq'ara teshkilatlarda, yurt-jama'etchilik ichide ghulghula qozghighan idi.