Awstraliye emeldari bu döletning Uyghur mejburiy emgiki mehsulatlirini cheklishining yétersiz ikenlikini bildürdi

Emgek eslihelirige yötkelgen Uyghurlar karxana liniyeside éksport qilinidighan kiyimlerni qatlawatmaqta.

Awstraliye “Muhapizetchi” gézitining bu hepte élan qilghan Uyghur mejburiy emgiki mehsulatlirining awstraliyege keng kölemlik import qiliniwatqanliqigha da'ir doklati kishilik hoquq teshkilatlirining awstraliyediki Uyghurlar we awstraliye qulluq emgikini cheklesh da'irilirining diqqiti we inkasini qozghimaqta. Awstraliyening qulluq emgikige qarshi turush ishlirigha mes'ul aliy emeldarining körsitishiche, “Muhapizetchi” géziti bu hepte ashkarilighan deliller awstraliyening teminlesh zenjiridiki zamaniwi qullar emgikige qarshi hazir éliwatqan tedbirlirining yitersiz bolghanliqi, hökümet bu rayondiki kishilik hoquq depsendichilikining éghir mahiyitini közde tutup, bu jehettiki xizmitini derhal bashlishi kéreklikini körsetmektiken.

Awstraliyening “Muhapizetchi” géziti bu heptining bashlirida bir tekshürüsh doklati élan qilip, amérika hökümiti teripidin Uyghur mejburiy emgikige chétishliq, dep qara tizimlikke élin'ghan xitay shirketlirining minglighan import mehsulatlirining awstraliyege kiriwatqanliqini ilgiri sürgen. Doklatta, gerche amérika nurghun xitay shirketlirige Uyghur mejburiy emgiki seweblik jaza qoyghan bolsimu, emma bu xil mehsulatlarning awstraliyege import qilinishining dawamliq artqanliqi, hetta sidnéy métro eslihelirining parchiliriningmu bu shirketlerge zakaz qilin'ghanliqi ilgiri sürgen.

“Muhapizetchi” gézitining qeyt qilishiche, bu gézit awstraliyening uchur erkinlik qanunigha asasen, amérikaning jaza tizimlikidiki 8 xitay shirkitining 2020-yilidin béri, awstraliye import shirketlirini mal bilen teminlep kéliwatqanliqigha a'it tamozhna déklaratsiyesining tepsiliy uchurlirigha érishken. Doklatta, qara tizimliktiki xitay shirketlirining awstraliye import shirketlirini teminligen mehsulat türlirining nahayiti keng ikenliki, bu mehsulatlarning aptomobil bataréyesidin tartip poyiz parchilirighiche, bixeterlik eswabliridin tartip, tétitqu we yémeklik xuruchlirighiche, shundaqla lazérliq basma mashinilirighiche nurghun mehsulat türlirini öz ichige alidighanliqi qeyt qilin'ghan.

“Muhapizetchi” géziti érishken sanliq melumatlarda körsitilishiche, amérika bu 8 xitay shirkitige jaza qoyghandin kéyinmu, awstraliyening bu shirketlerdin mal import qilishi téximu köpiyip, 2023-yili eng yuqiri sewiyege yetken. Bu ehwal déngiz mehsulatlirini import qilishtimu körülgen. Awstraliyelik déngiz mehsulati import qilghuchiliri, xitaydiki Uyghur mejburiy emgikige chétishliq déngiz mehsulati shirketlirining nurghun mehsulatini kirgüzgen.

Awstraliye qulluqqa qarshi turush komissari, sabiq kéngesh palata ezasi (Chris Evans) kris éwanis, 23-yanwar radiyomizgha bergen mexsus yazma bayanatida “Muhapizetchi” gézitining doklatigha inkas qayturup, hökümetning bu jehettiki xizmitini derhal bashlishi, shuningdek bu awstraliye parlaméntining jiddiy hel qilishigha tégishlik mesile ikenlikini bildürdi.

Kris éwanis mundaq deydu: “Bu hepte otturigha qoyulghan deliller awstraliyening hazirqi teminlesh zenjiridiki zamaniwi qulluq xewpini hel qilish usulining yéterlik emeslikini körsitip béridu. Hökümetning bu jehettiki islahat wedisi qarshi élinsimu, emma mezkur kishilik hoquq depsendichilikining éghirliq derijisini közde tutqanda, buning emeliylishish sür'iti kishini endishige salidu. Men hökümetni bu xizmetni derhal bashlashqa chaqirimen.”

Kris éwanisning qeyt qilishiche, nöwette awstraliye qullar emgikini chekleshte shérik döletlerning arqisida qéliwatqan bolup, buni parlamént jiddiy mesile süpitide hel qilishi kérek iken. Bayanatta kris éwanis: “Bizning islahat endishilirimiz örlewatqan bir peytte, awstraliyening xelq'ara shérikliri téximu küchlük ijra qilish méxanizmlirigha yüzlenmekte. Bu, ‛zamaniwi qullar emgiki qanuni‚ ni közdin kechürüshte pursetni qachurup qoyghanliqtur. Bu, parlamént teripidin jiddiy mesile süpitide hel qilinishi zörür bolghan mesile” dep körsetken.

Awstraliye “Muhapizetchi” gézitining 19-yanwar élan qilghan doklati, tunji qétim awstraliyening Uyghur mejburiy emgikige chétishliq, dep eyiblen'gen xitay shirketliridin import qiliwatqan tawarlirining türi hem kölimi heqqide tepsiliy uchur bérip, awstraliyediki Uyghurlarning diqqiti we inkasini qozghighan.

 “Awstraliye tengritagh Uyghur ayalliri jem'iyiti” ning re'isi ramile chanishéf (Ramila Chanisheff) ning körsitishiche, awstraliye qullar emgikini chekleshte qanun chiqirish bilen bille siyasetnimu teng kücheytilishi kérek iken. Lékin u, buning intayin asta boluwatqanliqini bildürdi. Ramile chanishéf mundaq deydu: “Qanun chiqirish bilen siyaset teng kücheytilishi kérek. Biz ötken qétimqi ‛zamaniwi qulluqqa qarshi turush qanuni‚ gha pikir bérishte, biz 13 tek teklip pikir bergen bolsaqmu, lékin asasen hemmisining qobul qilinmighanliqini bilimen. Ular yalghuz xitaydin emes, pütün dunyadin import qilin'ghan mejburiy emgek mehsulatlirigha qarita tekshürüsh siyasitini kücheytimiz, déyishiwatqan bolsimu, emma buning nahayiti asta boluwatqanliqini bilimiz.”

Ramile chanishéfning qeyt qilishiche, awstraliye xitaydin kélidighan mejburiy emgek mehsulatlirigha alahide diqqet qilishi kérek, chünki xitaydin kélidighan Uyghur mejburiy emgiki mehsulati dölet hamiyliqidiki mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilmaqta iken. Ramile chanishéf 23-yanwar bu heqtiki mexsus ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq deydu: “Xitaydin kélidighan mejburiy emgek mehsulatliri dölet hamiyliqidiki mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilmaqta. Bu, karxanilarning kontrolluqidiki mejburiy emgekke oxshimaydu. Bashqa döletlerde emgek küchlirini karxanilar ishlitidu. Bizning nezirimizdiki bu ‛hashar‚, xitayda dölet yaki hökümetning hamiyliqida élip bérilmaqta. Shunga, awstraliye qulluqqa qarshi turush komissarining bu nuqtini közde tutqan halda sözlishi we heriket qilishi intayin muhim.”

“Muhapizetchi” gézitining doklatida qeyt qilinishiche, awstraliyege mal éksport qiliwatqan Uyghur mejburiy emgikige chétishliq shirketler dunyadiki eng chong bataréye ishlepchiqirish karxanilirining biri bolghan “Camel Guruhi cheklik hessidarliq shirkiti”, “Chengguang Bi'o-téxnologiye guruhi”, xitayning dunyadiki eng chong polisilikon ishlepchiqirish karxanisi bolghan “Hoshine (Pichan) silikon sana'et cheklik hessidarliq shirkiti”, “Jixey yérim ötküzgüch hessidarliq cheklik shirkiti” we “KTK Guruhi” qatarliq karxanilarni öz ichige alidiken. Doklatta, sanliq melumatlardin bu shirketlerning ichidiki “Camel Guruhi” bilen “KTK Guruhi” ning da'imliq mal teminligüchiler ikenliki melum bolghanliqi körsitilgen.

Kishilik hoquqni közitish teshkilatining bildürüshiche, bu, awstraliyemu amérikining “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” gha oxshash intayin küchlük bir qanun chiqirishini teqezza qilmaqtiken. Kishilik hoquqni közitish teshkilati awstraliye tarmiqining diréktori danéyla gawshon (Daniela Gavshon) mundaq deydu: “Awstraliye özining qanun chiqirish méxanizmini kücheytish arqiliq, amérika qatarliq döletler bilen téximu yaxshi maslishalaydu. Amérikadiki ‛Uyghur mejburiy emgekning aldini élish qanuni‚ (UFLPA) hazirgha qeder Uyghur mejburiy emgikini hel qilidighan eng küchlük ijra qilish méxanizmidur. Küchlük qanuniy tedbirlerning bolmasliqi awstraliyening uninggha shérik bolup qélish xewpini ashuridu. ”

 Danéyla gawshonning 23-yanwar radiyomizgha bergen yazma bayanatida körsitishiche, “Muhapizetchi” gézitining doklati awstraliyening mejburiy emgek mehsulatlirini sétish bazirigha aylinip qélish xewpini körsitip bergen. U, buning üchün awstraliyening Uyghur mejburiy emgiki mehsulatlirigha qarshi nishanliq cheklesh tedbirlirini élishi telep qilinidighanliqini tekitleydu. Danéyla gawshon mundaq deydu: “Lékin téximu ilgiriligen halda, amérikaning tutqan yolini tutup, herqandaq bir shirket shinjangdin mehsulat import qilmaqchi bolsa, xitay terepning bu mehsulatlarning mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilmighanliqini ispatlishini telep qilishtek nishanliq tedbirlerni yürgüzüsh kérek.”

Awstraliyening “Zamaniwi qulluqqa qarshi turush qanuni” 2019-yili 1-aydin bashlap ijra qilinishqa bashlighan, shundaqla yéqinqi 5 yildin béri uninggha bezi tüzitishler kirgüzülgen bolsimu, emma ramile chanishéf bu qanunda yenila nurghun boshluqlarning barliqi we uning Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirini chekleshke qadir emeslikini tekitlimekte. Ramile chaniéf: “Bu qanunda bezi achquchluq halqilar kemchil, küchlük emes, shundaqla ijra qilishta nurghun yétersizlikler bar. ‛zamaniwi qulluqqa qarshi turush qanuni‚ ning awstraliye qanun chiqirish pa'aliyitining bir parchisi bolup kéliwatqanliqigha uzun waqitlar bolghan bolsimu, emma uningda nurghun boshluq, nurghun ötkeller bar, xitay özining mehsulatlirini awstraliyege kirgüzüshte buningdin paydilanmaqta” dep körsetti.

“Muhapizetchi” gézitining mezkur doklati, sabiq baydén hökümiti 17-yanwar küni, wezipidin ayrilishining axirqi künliri, xitayning 37 shirkitini “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning qara tizimlikige kirgüzüshining arqisidinla élan qilin'ghan. Buning bilen amérika ana weten xewpsizliki ministirliqining qara tizimlikidiki xitay shirketlirining sani 150 ke yetken. Bu qétim qara tizimlikke kirgüzülgen shirketler xitayning dunyadiki eng chong toqumichiliq karxanilirining biri bolghan “Xu'afu kiyim-kéchek shirkiti” we uning 25 teminligüchi tarmaq shirkitini öz ichige alghanidi.

Lékin chet el tetqiqatchilirining bildürüshiche, Uyghurlarning sistémiliq, pilanliq hem keng kölemlik mejburiy emgekke tutulghanliqigha da'ir ret qilghusiz deliller bolsimu, emma xitay hökümiti mejburiy emgekning mewjutluqini izchil inkar qilmaqta iken. Xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi go jyakün ötken charshenbe künidiki axbarat yighinida, “Atalmish mejburiy emgek heqqidiki eyibleshler pütünley asassiz” dégen.