D u q bir qatar pa'aliyetler arqiliq barin shéhitlirini xatirlidi

Barin inqilabi yüz bergen 1990-yilidin buyan, chet ellerde pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur teshkilatliri her yili 4-ayning 5-küni bu tarixiy weqeni her xil shekillerde xatirilep kelmekte. Muhajirettiki Uyghurlar özliri turiwatqan ellerde namayish qilish, axbarat-bayanat élan qilish, barin shéhidlirining rohigha atap qur'an tilawet qilish qatarliq xilmu-xil usullardin paydilinip, sherqiy türkistanning hazirqi zaman tarixidiki eng zor weqelerning biri hésablan'ghan barin qozghilingini xatirilep we yad étip kelmekte.

5-Aprél küni dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi bu munasiwet bilen mexsus bayanat élan qildi. U bayanatida mundaq dédi: “Buningdin 32 yil burun barin xelqi xitay hökümitining sherqiy türkistandiki zulumigha qarshi qozghilip, özining eqelliy heq-hoquqini we adalitini telep qilghan idi. Bu weqe yüz bergenlikige neq 32 yil bolghan bolsimu, téxi tönügün yüz bergendikidek xelqimizning yürikidin kötürülüp ketkini yoq. Chünki 32 yil burun xitay qandaq shekilde Uyghur xelqige zulum élip barghan bolsa, 32 yil ötkendin kéyinki bügünki kündimu bu zulum tedriji halda shiddetlik tüs élip, irqiy qirghinchiliqqa aylandi. Bügünki künde sherqiy türkistanda irqiy qirghinchiliq élip bériliwatidu. Shunga 32 yildin buyan xitayning sherqiy türkistandiki bu zulumliri her küni téximu hessilep ashqanliqi üchün, barin inqilabi 32 yildin buyan xuddi tönügün yüz bergendek Uyghur xelqining xitay hökümitige bolghan nepritini ulghaytiwatidu.”

RFA/Erkin Tarim

Dolqun eysa ependi bayanatida yene mundaq dédi: “Eger dunyadiki döletler buningdin 32 yil ilgiri yüz bergen bu heriketke qarita waqtida tégishlik jawabini bergen bolsa, Uyghur xelqige yardem qolini uzatqan bolsa we diqqet qilghan bolsa, xitay hökümitining sherqiy türkistanda élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqi bu derijige yetmigen bolatti. Lékin dunya döletlirining bu mesilige qarita sükütte turuwélishi mezkur weqedin 32 yil ötkendin kéyin éghir bir weziyetning otturigha chiqishigha seweb boldi dep oylaymen. Shunga dunya döletliri téximu jiddiy heriket qilip, barin weqeside öltürülgen minglighan balilar, anilar we bigunah kishilerning öltürülüshining jawabkarliqini xitay hökümitidin sorishi kérek. Buning jinayi jawabkarliqining hésabi sorilishi kérek.”

Dunya Uyghur qurultiyining chaqiriqigha bina'en 5-aprél küni barin inqilabi yüz bergenlikining 32 yilliqi munasiwiti bilen türkiyening paytexti enqeredimu “Barin inqilabini xatirlesh we iptar” témisida pa'aliyet ötküzüldi. Bu pa'aliyet Uyghur akadémiyesi wexpisi bilen dunya Uyghur qurultiyi wexpisi teripidin uyushturulghan bolup, bu murasimgha türkiyede qurulghan kündin tartip Uyghurlarni qollap kéliwatqan büyük birlik partiyesining re'isi, parlamént ezasi mustafa destichi ependi, kélechek partiyesi wekili, shuningdek enqerede pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur we türk teshkilatlirining mes'ulliri, jama'et erbabliri we aqsaqallardin sirt, muxbirlarmu ishtirak qildi.

Xatirilesh pa'aliyiti türkiye jumhuriyiti bilen sherqiy türkistanning “Istiqlal marshi” ni oqush bilen bashlandi. Xatirilesh pa'aliyitide dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi doktor erkin ekrem, Uyghur akadémiyisi wexpisi re'isi perhat qurban tengritaghli ependi échilish sözi sözlidi. Ular barin inqilabining ehmiyiti we bu inqilabtin alidighan tejribe-sawaqlar toghrisida toxtaldi.

Axirida mustafa destichi ependi söz qilip, partiyesining 1995-yili qurulghan kündin tartip Uyghur dewasini qollap kéliwatqanliqini, bundin kéyinmu qollaydighanliqini, barin shéhitliridek qehramanlarni yétishtürgen sherqiy türkistanning axiri bir küni choqum musteqilliqqa érishidighanliqini tekitlidi.

Biz yighin axirlashqandin kéyin, mikrofonimizni Uyghur akadémiyisi wexpisining re'isi perhat qurban tengritaghli ependige uzattuq. U mezkur pa'aliyetning nahayiti janliq we tesirlik ötkenlikini bayan qildi.

Dunya Uyghur qurultiyi we dunya Uyghur qurultiyi wexpisi birlikte barin inqilabi yüz bergenlikining 32 yilliqi munasiwiti bilen 3-aprél yekshenbe küni istanbulda “Shéhitlirimizge du'a qilish we iptar” témisida barin shéhitlirini xatirilesh pa'aliyiti ötküzgen idi.