Fahrettin yoqush: “Türkiye barin weqeside öltürülgenlerning jawabkarliqini xitay hökümitidin sorishi kérek”

1990-Yili 5-aprél küni “Barin weqesi” yüz bergendin buyan, chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan teshkilatliri her yili 4-ayning 5-küni bu tarixiy weqeni her xil shekillerde xatirilep kelmekte. Muhajirettiki Uyghurlar özliri turuwatqan döletlerde namayish qilish, axbarat-bayanat élan qilish, barin qurbanlirining rohigha atap qur'an tilawet qilish qatarliq xilmu-xil usullardin paydilinip, Uyghur élining 1950-yillardin kéyniki tarixidiki zor weqelerning biri hésablan'ghan barin qozghilingini xatirilep we yad étip kelmekte.

5-Aprél küni, Uyghurlar teripidin “Barin inqilabi” dep nam bérilgen mezkur weqe yüz bergenlikining 33 yilliqi munasiwiti bilen türkiyening paytexti enqeredimu “Barin inqilabini xatirilesh” témisida pa'aliyet ötküzüldi. Bu pa'aliyet Uyghur akadémiyesi wexpisi teripidin uyushturulghan bolup, bu murasimgha türkiyede qurulghan kündin tartip Uyghurlarni qollap kéliwatqan iyi yeni “Yaxshi” partiyesining mu'awin re'isi ridwan uz ependi, parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi, “Kélechek” partiyesi rehberliri, “Yéngidin refah” partiyesi mu'awin re'isi doghan békin ependi, shuningdek enqerede pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur we türk teshkilatlirining mes'ulliridin sirt muxbirlarmu ishtirak qildi.

Pa'aliyette herqaysi siyasiy partiyelerning rehberliri we parlamént ezaliri söz qilip barin inqilabining ehmiyiti we bu inqilabtin alidighan tejribe-sawaqlar toghrisida toxtaldi.

Parlamént ezasi fahrettin yoqush sözide türkiyening “Barin weqesi” de öltürülgenlerning jawabkarliqini xitay hökümitidin sorishi kéreklikini tekitlidi. U, mundaq dédi: “Sherqiy türkistan mesilisi türkiyening milliy mesilisidur. Bu mesilisi partiyelerning üsti bir mesilidur. Her qandaq bir türk, bir musulman hetta herqandaq bir adem buninggha qarshi turushi kérek. Bu, 1949-yili bashlan'ghan 74 yildin buyan dawamlishiwatqan bir zulumdur. Bu jeryanda barin, ghulja we ürümchi qirghinchiliqi qatarliq üch chong qirghinchiliq bolghan. Epsuski bu zulum dawamlishiwatidu. 2017-Yilidin tartip irqiy qirghinchiliqqa aylandi. Epsus türkiye bashta barliq musulman döletliri téxiche sükütte. Türkiye hökümiti téximu jiddiy heriket qilip, barin weqeside öltürülgen minglighan balilar, anilar we bigunah kishilerning öltürülüshining jawabkarliqini xitay hökümitidin sorishi kérek. Buning jinayi jawabkarliqining hésabi sorilishi kérek. 5-Ayning 14-küni türkiyede omumiy saylam bolidu, bizning yaxshi partiyesi hakimiyet béshigha kelse birinchi bolup qilidighan ishimiz sherqiy türkistan mesilisini hel qilishning yolini izdeshtin ibaret”.

Pa'aliyette Uyghur akadémiyesi wexpisi mu'awin re'isi abdulxemit qaraxan ependi échilish sözi sözlidi. Abdulxmit qaraxan ependi mundaq dédi: “Buningdin 33 yil burun barin xelqi xitay hökümitining sherqiy türkistandiki zulumigha qarshi qozghilip, özining eqelliy heq-hoquqini we adalitini telep qilghanidi. Bu weqe yüz bergenlikige neq 33 yil bolghan bolsimu, téxi tünügün yüz bergendikidek xelqimizning yürikidin kötürülüp ketkini yoq. Chünki 33 yil burun xitay qandaq shekilde Uyghur xelqige qirghinchiliq élip barghan bolsa, 33 yil ötkendin kéyinki bügünki kündimu bu zulum barghanséri shiddetlik tüs élip, téximu wehshiy irqiy qirghinchiliqqa aylandi. Bügünki künde sherqiy türkistanda irqiy qirghinchiliq élip bériliwatidu. Shunga 33 yildin buyan xitayning sherqiy türkistandiki bu zulumliri her küni téximu hessilep ashqanliqi üchün, barin inqilabi 33 yildin buyan xuddi tünügün yüz bergendek Uyghur xelqining xitay hökümitige bolghan nepritini ulghaytiwatidu”.

Abdulxemit qaraxan ependi eyni waqittin tartip xelq'ara jemiyetning Uyghurlar mesilisige yéterlik köngül bölmigenlikini eskertip yene mundaq dédi: “Eger herqaysi döletler buningdin 33 yil ilgiri yüz bergen bu heriketke qarita waqtida tégishlik jawabini bergen bolsa, Uyghur xelqige yardem qolini uzatqan bolsa we xitaygha bésim ishletken bolsa, xitay zulumi nöwettiki irqiy qirghinchiliq derijisige yetmigen bolatti. Lékin dunya döletlirining bu mesilige qarita tégishlik inkas qayturmasliqi, mezkur weqedin 33 yil ötkendin kéyinmu éghir bir weziyetning otturigha chiqishigha seweb boldi dep oylaymiz. Shunga her qaysi döletler bolupmu türkiye hökümiti téximu jiddiy heriket qilip, barin weqeside öltürülgen minglighan balilar, anilar we bigunah kishilerning öltürülüshining jawabkarliqini xitay hökümitidin sorishi kérek. Buning jinayi jawabkarliqining hésabi sorilishi kérek”.

“Yéngidin refah” partiyesining mu'awin re'isi doghan békin ependi partiyesining qurulghan kündin tartip Uyghur dewasini qollap kéliwatqanliqini we bundin kéyinmu qollaydighanliqini bildürdi.

Yighinda iyi partiyesining mu'awin re'isi ridwan uz ependi partiyesining re'isi meral aqshener xanimning Uyghur akadémiyesi wexpisige ewetken xétini oqup berdi. U, xétide sherqiy türkistan mesilisining partiyesining eng muhim mesilisi ikenlikini, her da'im Uyghurlarni qollaydighanliqini tekitligen.

Enqerede ötküzülgen barin inqilabi yüz bergenlikining 33 yilliqi munasiwiti bilen ötküzülgen “Barin shéhitlirini xatirilesh” mamliq pa'aliyetke türkiyening döletlik anadolu xewer agéntliqi, qirim xewer agéntliqi we bezi téléwiziye, gézitlerning muxbirliri ishtirak qildi. Barin weqesi we Uyghurlargha a'it xewerler türkiye metbu'atlirida we ijtima'iy taratqularda qaytidin körülüshke bashlidi.